سفالگری، گلدوزی، قلم زنی و از همه مهم تر فرش تبریز به مثابه یک شاهکار صنایع دستی، شهرتی جهانی برای این شهر به ارمغان آورده‌اند و با نگارگری سالهاست با خود نام چندین مکتب را یدک می‌کشد.
فرش تبریز، تابلویی هزار رنگ است از هنر سرانگشتان مردمی که احساس رقیق و لطیف قلبشان را در میان و تار و پود آن به تماشا می‌گذارند؛ این اثر پر رمز و راز و دلفریب، گاه میهمان دیوارهای منزل است و گاه پوشش نرم زیر پا؛ اما کسی نیست که بتواند از کنار این شاکار هنری، بی تفاوت بگذرد و آن را تحسین نکند.
نقش و نگار رویایی فرش دستباف تبریز، تار و پود زیبایی شناسی جهانیان را شکل می‌بخشد و جلوه‌های هنری زیبا از سنت را در دنیای مدرن فرش‌های ماشینی به رخ می‌کشد.
فرش تبریز نماد عینی معجزه‌هایی از دستان هنرمندی است که زینت بخش موزه‌های معتبر جهان و بازارهای بین‌المللی می‌شوند.
فرش‌هایی با گل ابریشم در رج شمارهای۵۰ و۶۰ ، با چله‌های ابریشمی و طرح‌های ‘ لچک’ و ‘ ترنج’ که طرفداران پر و پا قرصی دارد و نمایش قدرت فرش بافان تبریز در عرصه‌های بین المللی به شمار می‌رود.
فرش‌های دستباف تبریز که در صد سال اخیر با طرح‌های جذابی همچون ‘گلدانی’، ‘درختی’، ‘محرابی’، ‘قندیل دار’، ‘حیوان‌دار’ و… بافته می‌شوند، شکوهی از فرهنگ و هنر این خطه از ایران اسلامی را به نمایش می‌گذارند.
اگرچه ظرفیت بی‌بدیل بافت و صادرات فرش دستباف تبریز، در معرفی این شهر تاریخی به عنوان ‘شهر جهانی بافت فرش’ نقش مهمی را ایفا می‌کند. نقش و نگار فرش تبریز شاخه‌ای از نگارگری نقاشی ایرانی است.
این نگارگری که علاوه بر جنبه‌های هنری در بخش صنعت فرش هم خودنمایی می کند، بیشتر از دانشگاه به بازار گرایش یافته و در مسیر آموزش استاد شاگردی از دانشگاه دور مانده است.
تبریز خاستگاه نقش و نگار ‘اسلیمی’ و ‘خطایی’ و آذربایجان خاستگاه نقوش فرش‌های عشایری است
فرش تبریز در جایگاه برتر تولید و صادرات این فرآورده فرهنگی و هنر سنتی ایرانی- اسلامی در سطح کشور به شمار می‌رود.
مزیت‌های اصلی هنری و فرهنگی فرش تبریز نسبت به انواع مشابه خارجی، مدیون طرح و نقش زیبای آن می‌باشد.
تلاش طراحان و تولیدکنندگان در بومی کردن مولفه‌های هنری غرب و استفاده از آنها در تلفیق با طرح‌های سنتی، به فرش تبریز جایگاهی داده است که مراکز تولید داخل و خارج کشور را یارای رقابت با آن نیست.
طرح‌ها و نقوش فرش تبریز با تلفیقی از رنگ مایه‌های سنتی هنر ایران از جمله لاکی، سرمه‌ای و شاد از جمله طیف‌های وسیعی از صورتی‌ها تا رنگ‌های طلایی و کرم بافته می شوند.
سبک رنگ‌آمیزی این فرش‌ها به طور متناوب همگام با نیاز بازار تغییر می کند ولی با این حال تلاش برای القای حالات سه بعدی و سایه پردازی در جلوه نقوش مطابق با معیار‌های هنر غرب غالبا در شیوه‌های رنگ گذاری دیده می شود.
تبریز در مسیر جاده ابریشم از «چین» تا «ونیز» قرار گرفته و از دوره تجاری سازی فرش (قاجار) تا زمان حاضر، مرکز تجمع تجار فرش بوده است.
مراسم معرفی و اعطای اعتبارنامه شهر جهانی فرش به تبریز به دست شورای جهانی صنایع دستی (World Crafts Council) در سال ۹۴ صورت گرفت این سازمان سازمانی غیرانتفاعی و غیر دولتی است. هدف این شورا، توان بخشی جایگاه صنایع دستی، ارتقای همکاری میان سازندگان صنایع دستی در جهان، تشویق، کمک و راهنمایی آنها و توسعه اقتصادی از طریق فعالیت‌های درآمدزا است.
به طور خلاصه، مأموریت این شورا آوردن صنایع دستی و سازندگان آن به جریان اصلی زندگی با پیوند دادن با گذشته از طریق حفظ سنت‌های به ارث رسیده و آینده به واسطه کاربرد فن آوری مدرن در آزمایش، نوآوری و دسترسی به بازارهای جدید است.
فرش‌های تبریز ، چه آن‌هایی که زینت بخش موزه‌های معتبر جهان هستند و یا در مجموعه کلکسیونرهای مشتاق جای گرفته اند و یا آن‌هایی که در مقیاس زیاد و در کیفیت تجارتی سر از بازارها و چهار سوق‌ها در می آورند، همواره خوش اقبال و مشتری پسند هستند.
در سال‌های اخیر بافنده‌های چیره دست تبریزی به تولید فرش‌های گل ابریشم بسیار ظریف با رج شمار ۵۰ و ۶۰ در مقیاس وسیع روی آورده اند.
این گونه فرش‌ها که بعضی با چله‌های ابریشمی هستند، بیشتر با طرح‌های لچک و ترنج و با رنگ‌های غالباً بژ روشن و نخودی بافته می شوند و در رنگ آمیزی گل‌ها و نگاره‌ها از رنگ‌های سرخابی، عنابی و زیتونی به فراوانی استفاده می شود.
فرش‌های تبریز در صد سال اخیر اغلب با طرح‌های گلدانی، درختی، محرابی، قندیل دار، حیوان دار، شکارگاه، هراتی، شاخ و برگی، گلفرنگ، بندی خشتی یا قاب قابی، منظره بافی، قاب قرآنی و نقش‌های هندسی از کوچک ترین تا بزرگ ترین اندازه‌های ممکن بافته شده اند.
نگارگری در تبریز از زمان ایلخانیان بعنوان نگارگری مکتب تبریز اول شناخته شده است.کتاب شاهنامه شاه طهماسب در دوره صفویان یکی از آثار برجسته ترین کتابهای به یادگار مانده در دهم هجری در دوره صفویان از شاخص نگاگری مکتب تبریز دوم به حساب می‌آید.
نگارگری بیان تصویری ویژه ایرانیان و متمایزاز دیگر فرهنگ‌ها است در این میان نگارگری مکتب تبریز جلوه خاصی دارد. تبریز پایتخت نگارگری جهان اسلام است اولین مکتب مشخصا به مرکزیت تبریز در عصر مغول‌ها و در نگارگری مکتب دوم مربوط به عصر صفوی است.
تذهیب ،گل و مرغ و نقاشی طبیعت از ویژگی‌های مکتب تبریز است سرزندگی در عناصر طبیعت و درخشش رنگها در نگارگری زندگی و لباس و پوشش خاص اشخاص را از ویژگی‌های مکتب نگارگری تبریز به یادگار داریم. نگارگری کارکرد زیادی دارد واستادانب چون کمالدین بهزاد و استادان معاصر بسیاری چون فرشچیان و آقامیری ادامه دهنده و شیوه‌هایی از این مکتب را عهده دار شده اند.
جشن عید فطر ،آیین نوروزی ، شاهنامه نگاری و غیره همه اینها در بردارنده فرهنگ و هنر این مرز و بوم دارد. جریان‌های که در احیای نگارگری در شهر تبریز شکل گرفته است تبریز را به سوی مکتب سوم سوق خواهد داد که شیوه پیشنیان را به سبک و سیاق جدیدی با هویت شناسنامه دار ادامه دهد.
میزبانی تبریز با همراهی شهرداری و همت دانشگاه هنرهای اسلامی در برپایی جشنواره بین المللی خلاقیت و نوآوری با حضور نمایندگان ارسیکا عنوان تبریز پایتخت نگارگری شهرهای اسلامی را واقف کرده است.