به گزارش تبریز ما، مدیران و برنامه ریزان طراحی شهری در کشورهایی مانند ژاپن و انگلستان به قدری به این موضوع توجه کرده اند که امروز از اقدامات آنها در این زمینه (خدمات دهی به معلولان و سالمندان) به عنوان یکی از الگوهای مدیریت شهری یاد می شود.در این مجال سعی داریم به تعدادی از اینها اشاره کنیم.
خط ویژه هشدار دهنده
یکی از این الگوها، طراحی خط ویژه ای به نام «خط زرد» در خیابان ها و مکان های عمومی ژاپن برای نابینایان و کم بینایان است. در حقیقت طراحان فضاهای شهری و مبلمان شهری در ژاپن با طراحی و اجرای این خط مضرس که از ویژگی های خاصی برخوردار است، شرایط عبور و مرور آسان تر افراد نابینا را در خیابان ها، ایستگاه های قطار و مترو، پارک ها، پیاده روها و… شهرهای پر تردد این کشور فراهم کرده اند. در تمام نقاط شهری و فضاهای خدماتی شهرهایی همچون توکیو، اوساکا و کوبه خط مضرس زردی وجود دارد اطلاعات و هشدارهای لازم را در مورد مسیری که فرد نابینا قصد پیمودن آن را دارد، در اختیار وی قرار می دهد.
فرد نابینا هنگام پیاده روی در طول این مسیرِ، با برآمدگی‌هایی مواجه می شود که شروع و پایان و نحوه قرار گرفتن این برآمدگی ها وی را از موقعیتی که در آن قرار دارد مطلع می کند. به عنوان مثال اگر این برآمدگی ها به شکل خطوط موازی باشند، فرد نابینا از این آرایش متوجه خواهد شد که در مسیر امنی حرکت می کند. خطوط برجسته زرد موازی در مکان های ایمن به نابینا این امکان را می دهد تا با سرعت و اطمینان بیشتری حرکت خود را مدیریت کند.
معمولا برجستگی های مضرس موازی با نزدیک شدن به چهارراه ها، تقاطع ها و به طور کلی مکان های پرتردد یا قطع می شوند یا تغییر شکل می دهند. در بسیاری موارد خطوط مضرس موازی به برجستگی‌های نقطه چینی تبدیل می شود که این تغییر شکل به مفهموم تغییر ماهیت و موقعیت مکانی است که فرد نابینا از آن عبور می کند یا در آنجا قرار می گیرد. جالب است بدانید زمانی که خطوط موازی برجسته تبدیل به نقاط دایره ای شود، فرد نابینا متوجه می شود که به نزدیکی خطر رسیده است.
این شیوه از خدمات رسانی امروزه به عنوان یک الگو در بسیاری از کشورهای دنیا همچون آلمان، سوئیس، کانادا، انگلیس پیاده و سبب ارتقاء سطح رضایتمندی شهروندان از خدمات شهرداری ها شده است.
بریل و خدمات شهری
یکی دیگر از نمونه های توجه به شهروندان نابینا و کم بینا در ژاپن، بهره مندی از خط بریل در کنار دکمه تمام آسانسورها، درها، ورودی ایستگاه های قطار، اتوبوس، مترو و اماکن عمومی است که در آنها از کلید‌های الکترونیکی استفاده می شود. تقریبا در همه شهرهای بزرگ و مهم ژاپن هیچ آسانسوری وجود ندارد که کنار یا زیر دکمه های آن نوشته خط بریل برای اطلاع رسانی شهروندان نابینایان وجود نداشته باشد.
تلفیق خط ویژه هشدار دهنده و بریل
از آنجایی که گاهی اطلاع رسانی تنها با خط بریل یا خطوط ویژه مضرس زرد رنگ امکان ندارد، در نتیجه طراحان ژاپنی مبلمان شهری سعی کرده اند تا با تلفیق این دو خدمت، شرایط مناسب تری را برای شهروندان نابینا و کم بینا فراهم کنند.
یک نمونه از تلفیق این دو خدمت با یکدیگر را می تواند در ابتدای پله کان ها مشاهده کرد. زمانی که در طول یک مسیر، خط زرد به پله منتهی می شود، ابتدای نرده کنار پله ها با خط بریل وضعیت و موقعیت راه پله برای فرد نابینا توضیح داده شده است. به این ترتیب فرد می تواند بدون کمترین مشکل از موقعیت خود آگاه شده و برای مدیریت آن برنامه ریزی کند.
پیاده رو بدون مانع
مهندسان شهرسازی و مدیران شهری در ژاپن به قدری ایجاد فضا مناسب برای زندگی شهروندان سالمند و معلول را در برنامه ریزی های خود مهم تلقی می کنند که در هر جایی از این کشور می توان نمونه ای از آن را به سادگی پیدا کرد.
این میان کف سازی پیاده روها یکی از مثال زدنی ترین اقداماتی به شمار می آید که با توجه به نیاز عبور و مرور ویلچرها در ژاپن انجام شده است. در واقع هیچ پیاده روی عمومی را در این کشور نمی توان یافت که وجود لبه در آنها، مانع از عبور ولیچر شود.
این اقدام سبب شده است تا شرایط به نحوی آماده شود که سالمند داری ویلچر یا فرد دارای معلولیت حرکتی، بتواند بدون کمک شخص ثالث و با کمترین دردسری به زندگی عادی خود در جامعه ادامه دهد. البته این موضوع (عدم وجود لبه در پیاده روها) به حرکت دوچرخه ها در پیاده رو نیز کمک بسیار زیادی کرده است.
خدمات ویژه وسائل حمل و نقل عمومی
پیش بینی خدمات ویژه و فضاهای مناسب در وسایل حمل و نقل عمومی برای ایجاد سهولت در حرکت و جابجایی سالمندان در اقصی نقاط شهر از جمله مواردی است که ژاپنی ها سعی کرده اند، ممتاز بودن خود را در آن به نمایش بگذارند.
تعریف صندلی‌های ویژه سالمندان در اتوبوس های شهری از مواردی است که سبب شده تا عده قابل توجهی از شهروندان ژاپنی اتوبوس را به عنوان اولین گزینه خود برای جا به جایی انتخاب کنند.
این در حالی است که برای ایجاد سهولت در ورود سالمندان به اتوبوس هنگام توقف، اتوبوس که قسمت جلوی آن بدون پله است مقداری به سمت چرخ های سمت در ورودی کج می شود تا حداقل گامِ لازم برای ورود به درون خودرو فراهم شود. با این تدابیر استفاده از اتوبوس برای یک فرد مسن بسیار راحت تر و سهل تر از استفاده از ماشین شخصی فرزندش است که نشستن بر صندلی آن به راحتی قرارگیری در صندلی اتوبوس نیست. این اتوبوس ها در اصطلاح اتوبوس‌های بدون پله نامیده می شوند.
خدمات تلفنی
نکته جالب توجه در مدیریت شهری ژاپن ویلچیرهایی است که شهروندان معلول و سالمند می‌توانندتنها با یک تلفن از وجود آنها در ایستگاه های قطار و مترو که فاقد آسانسور هستند، استفاده کنند.
اگر فرد معلول یا سالمندی بخواهد از قطار یا متروهایی استفاده کند که ایستگاه های آنها فاقد آسانسور هستند؛ می تواند در دفتر ایستگاه مبدا به مامور ایستگاه اطلاع دهد که من در فلان ایستگاه که آسانسور وجود ندارد قصد پیاده شدن از قطار را دارم. مامور ایستگاه موظف است این موضوع را بلافاصله به وسیله تلفن به مامور ایستگاه مقصد، اطلاع دهد. قبل از رسیدن قطار به مقصد، مامور ایستگاه منتظر معلول ایستاده است تا در زمان خروج ویلیچر وی با دستگاه اتوماتیک از روی پله ها عبور داده شود.
جالب تر این که همین خدمات به مادران و پدرانی که باید کالسکه فرزندشان را در ایستگاه‌های بدون آسانسور جابه جا کنند، بدون هیچ کم و کاستی ارائه می شود .
نگارنده: مهراب محرابی