تبریز از سابقه‌ی تاریخی ویژه‌ای برخوردار است، این شهر که بنای اولیه‌ی آن مربوط به دوران‌های اشکانی و ساسانی است، در حکومت‌های زیادی پایتخت ایران بوده است که از شناخته‌شده‌ترین آن‌ها می‌توان به خوارزمشاهیان، ایلخانان و صفویان اشاره کرد.
اوج شکوفایی شهر تبریز مربوط به دوره‌ی ایلخانان و سپس صفویان است. به نحوی که در ابتدای قرن شانزدهم میلادی و همزمان با پایتخت بودنش در حکومت صفوی به عنوان پنجمین شهر بزرگ جهان شناخته می‌شده است. شهر تبریز در دوره‌ی قاجار نیز به دو دلیل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است؛ یکی اینکه شهر ولیعهدنشین دوره‌ی قاجار بوده و دیگر اینکه نهضت مشروطه از این شهر آغاز شده است.
این شهر به لحاظ جغرافیایی یک جلگه‌ی نسبتا بزرگ بین کوهی است که از شمال، جنوب و شرق به کوهستان ختم می‌شود. عبور رودخانه‌ی تلخه‌رود از شمال غربی شهر تبریز و رودخانه‌ی قوری‌چای از داخل آن از ویژگی‌های بارز جغرافیایی این جلگه است. تبریز، زمستان‌ها تحت تاثیر جغرافیای کوهستانی‌اش جزو مناطقی است که سرمای بیشتری را تجربه می‌کند. نزدیکی کوه سهند و وجود باغ‌های فراوان پیرامون شهر در تابستان‌های گرم موجب تعدیل هوا می‌شود و به همین دلیل شهر تبریز بیشتر روزهای تابستان دمای بسیار بالایی ندارد.
تبریز علاوه بر سابقه‌ی ویژه‌ی تاریخی، پیشینه‌ای درخشان در زمینه‌های فرهنگی و هنری دارد. این شهر که خاستگاه یکی از مکتب‌های نگارگری ایران به نام مکتب تبریز است، در کنار شخصیت‌های سیاسی برجسته، مشاهیر زیادی در زمینه‌های گوناگون علمی، ادبی و هنری دارد؛ شعرایی همچون پروین اعتصامی و تبریز ما، علمای بزرگی مانند علامه طباطبایی صاحب تفسیر المیزان و شخصیت‌های سیاسی مهمی نظیر باقرخان و ناصرالدین شاه قاجار.
شهر تبریز با توجه به سابقه‌ی تاریخی خود، اماکن تاریخی زیادی داشته است که بسیاری از آن‌ها بر اثر درگیری‌های نظامی بی‌شماری که در این شهر به وقوع پیوسته و حوادث طبیعی به ویژه زلزله‌های ویرانگر شهر تبریز، یا به صورت کامل از بین رفته‌اند یا جز مخروبه‌ای، از آن‌ها اثری برجای نمانده است. اما هنوز در جای جای این شهر، ابنیه‌ی تاریخی بی‌نظیری وجود دارد که مشهورترین آن‌ها مجموعه‌ی ایل گلی است که در واقع نماد شهر تبریز است.
سوغات تبریز مانند بسیاری از شهرهای دیگر ایران یا از محصولات تولیدی صنایع دستی است یا از مواد غذایی. برترین صنایع دستی شهر تبریز، یکی کفش‌های چرمی معروف آن است و دیگری فرش تبریز که شهره‌ی عام و خاص است.
البته در سفر به شهر تبریز امکان خرید صنایع دستی شهرهای اطراف آن که در بازار تبریز به فروش می‌رسند نیز وجود دارد؛ صنایع دستی زیبایی مانند روسری‌ها و پارچه‌های اسکو، سفال و سرامیک زنوز و سوزندی‌های ممقان.
سوغاتی‌های خوراکی شهر تبریز، شیرینی‌ها و آجیل‌های نام‌آشنای تبریزی هستند. در ادامه سوغاتی‌های شهر تبریز را جهت آشنایی علاقمندان به تبریز و مسافرانی که مقصد سفرشان این شهر دیدنی است، معرفی می‌کنیم.
قرابیه
شیرینی سنتی تبریز است که طرفداران بی‌شمارش، قنادهای سایر شهرها را نیز به پخت آن ترغیب کرده است. این شیرینی مجلسی و گران‌قیمت مانند شیرینی نارگیلی مشهور، بدون آرد و با استفاده از مغزهای آسیاب شده پخته می‌شود و غیر از مغز مورد نظر، شکر و سفیده‌ی تخم‌مرغ مواد اصلی تهیه‌ی آن هستند. مغز مرسوم در تهیه‌ی قرابیه، بادام است اما قرابیه‌های پسته‌ای و گردویی نیز تولید می‌شود.
نوقا
این شیرینی که در گویش محلی با نام «لوکا» هم شناخته می‌شود، شیرینی بین‌المللی است که در کشورهای مختلفی همچون ایتالیا و فرانسه هم تولید می‌شود و شباهت زیادی به گز دارد. نوقا انواع مختلفی دارد که وانیلی و کاکائویی آن از همه معروف‌ترهستند. این شیرینی مکعبی‌شکل با سفیده‌ی زده شده‌ی تخم‌مرغ و عسل تهیه می‌شود و از مغز پسته یا گردو داخل آن استفاده می‌شود.
ریس
از شیرینی‌های قدیمی تبریز است که در گویش محلی به آن «سوت شیرینی سی» گفته می‌شود. اصلی‌ترین مواد تشکیل‌دهنده‌ی ریس، شیر، شکر و پسته است. این شیرینی خوش‌طعم در انواع مختلفی تولید می‌شود که تسبیحی و کاکائویی آن طرفداران بیشتری دارند.
باقلوا
شیرینی سنتی اقوام ترک‌زبان آسیای میانه به ویژه ترکمن‌ها بوده است که امروزه در بسیاری از کشورها مانند ترکیه، یونان، روسیه و… پخته می‌شود و در ایران هم سوغاتی برخی از شهرها است. نوع تبریزی آن که به دلیل شیوه‌ی پختش به باقلوای استانبولی مشهور است، به همان روشی پخته می‌شود که در ترکیه مرسوم است. این شیرینی به این دلیل که بعد از پخت به نوعی شربت آغشته می‌شود، بسیار شیرین است و طرفداران خاص خود را دارد. باقلوا ترکیبی از هل، گلاب، خاک قند، شیر، آرد، روغن و زرده‌ی تخم‌مرغ است. این شیرینی در شکل‌های لوزی، مربعی و لوله‌ای و با طعم‌های مختلفی مانند پسته‌ای، بادامی و نارگیلی تولید می‌شود.
راحت الحلقوم
استفاده از این نوع شیرینی که خاستگاه آن کشور ترکیه است، در اعیاد و شب یلدا کنار آجیل بسیار مرسوم است. ماده‌ی اصلی در پخت آن نشاسته است و دو نوع ساده و مغزدار دارد. این شیرینی برای اینکه مورد توجه تمامی سلیقه‌ها قرار بگیرد، در رنگ‌ها و طعم‌های مختلف تولید می‌شود.
لوز
در شیرینی‌پزی به شیرینی‌هایی که نیاز به پخت ندارند، لوز گفته می‌شود. لوزها انواع گوناگونی دارند که تفاوت‌شان در مواد تشکیل‌دهنده، طرز تهیه و شکل برش آن‌ها است. نوع تبریزی لوز یکی از مرغوب‌ترین این دسته از شیرینی‌ها است که با روشی خاص از ترکیب زعفران، پودر قند و گلاب تهیه می‌شود. یکی از ویژگی‌های لوز تبریز استفاده از بادام یا پسته در آن است که علاوه بر طعم ویژه‌ای که به این شیرینی می‌دهد، در کیفیت و ماندگاری آن نیز تاثیر دارد.
رشته ختایی
این شیرینی در تبریز مخصوص ماه رمضان است و با نام تل کادایف در کشورهایی مانند ترکیه نیز شناخته شده است. در پخت این شیرینی از نوعی رشته استفاده می‌شود که در واقع نام این رشته روی شیرینی گذاشته شده است. در شیرینی‌پزی به این نوع شیرینی باقلوای رشته‌ای نیز گفته می‌شود. ترکیب رشته، کره و پودر قند، ماده‌ی اصلی این شیرینی را تشکیل می‌دهد، عطر و طعم آن از ترکیب دارچین، زنجبیل، پودر گل محمدی و گلاب حاصل می‌شود و برای تکمیل آن از مغزینه‌ی گردویی یا پسته‌ای استفاده می‌شود.
آجیل تبریز
کیفیت بالای آجیل تبریز شهرت جهانی دارد و شروع صادرات آن به کشورهای گوناگون به زمان قاجار برمی‌گردد. از دلایل مرغوبیت آجیل تبریز این است که به دلیل آب و هوای مناسب، اکثر خشکبار مورد استفاده در انواع آجیل، به جز پسته، در تبریز و شهرستان‌های اطرافش کشت می‌شود. همین دسترسی به خشکبار تازه و متنوع از یک سو و نحوه‌ی آماده‌سازی خوب و ماهرانه‌ی آن از سوی دیگر سبب می‌شود تا آجیل تبریز از مرغوب‌ترین آجیل‌های ایران باشد.
شیرینی سجوق مراغه
یکی دیگر از خوشمزه‌ترین و معروف‌ترین شیرینی‌های استان آذربایجان شرقی، شیرینی سجوق است که بسیار دلچسب است. این شیرینی از ترکیب گردو، نشاسته، نارگیل، شیره‌ی انگور، بادام، پسته، نشاسته، هل، گردو، گلاب و هسته‌ی شیرین زردآلو تهیه شده و در اختیار مردم قرار می‌گیرد. کسانی که به این استان سفر می‌کنند، می‌توانند از این شیرینی را به عنوان سوغات برای دوستان و اقوام خود خریداری کنند.
شیرینی چای مراغه (قند پنیری)
یکی دیگر از شیرینی‌های پرطرفدار استان آذربایجان شرقی، شیرینی چای مراغه یا همان قند پنیری است که از سوغاتی‌های معروف این شهر به حساب می‌آید. گفته می‌شود که پیشینه‌ی این شیرینی به سال‌های خیلی طولانی بازمی‌گردد و علاقه‌مندان زیادی شیفته‌ی این شیرینی از سرتا سر کشور ایران هستند. قنادان زبر دست استان آذربایجان شرقی در پخت و پز این شیرینی از مخلوط هل، آناناس، پرتغال، شکر، لیمو و ادویه‌های مختلف استفاده می‌کنند.
صنایع دستی آذربایجان شرقی
معرق کاری
از دیگر صنایع دستی استان آذربایجان شرقی می‌توان به مُعَرَّق‌کاری (موزاییک سازی) اشاره کرد گفته شده است قدمت این هنر به دوران سلجوقیان بازمی‌گردد. این صنعت در شهرهای دیگری چون هرات، یزد، آران و بیدگل، سمرقند و کاشان وجود داشته است و استادکاران با ذوق و سلیقه‌ی خود ساختمان‌ها و مساجد را مزین می‌ساختند.
منبت کاری
منبت کاری از هنرهای دستی مردم استان آذربایجان شرقی به حساب می‌آید. استادکاران زبردست، باهوش و زکاوت خود نقوش را به صورت کاملا برجسته بر روی چوب پیاده می‌کنند و گردشگرانی که به این شهر می‌آیند، محو و شیفته‌ی این صنعت می‌شوند. صنایع دسنتی معرق کاری شده سوغات بسیار زیبایی برای گردشگران است.
کفش چرمی تبریز
شهر تبریز در صنعت تولید چرم، پیشینه‌ی پرآوازه‌ای دارد. اولین کارخانه‌ی چرم‌سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز افتتاح شده است. ارزنده‌ترین محصول چرمی تبریز، کفش‌های دست‌دوز آن است که شهرت جهانی دارند. کیفیت بالای چرم، دوخت ظریف و استادانه و دوام و راحتی، سبب شده است تا کفش دست‌دوز تبریز در داخل و خارج از کشور، طرفداران زیادی داشته باشد.
قالی تبریز
شهرت منطقه‌ی آذربایجان در زمینه‌ی قالی‌بافی، مربوط به قرون اولیه‌ی اسلامی است. بر اساس شواهدی که در منابع تاریخی وجود دارد، در قرن سوم هجری ، آذربایجان از بزرگ‌ترین مراکز بافت قالی بوده است. شهر تبریز در طول تاریخ علاوه بر این که از مراکز عمده‌ی قالی‌بافی بوده، به عنوان مرکز داد و ستد قالی نیز شناخته می‌شده است. امروزه در بسیاری از موزه‌های جهان، قالی‌های نفیس بافته شده در تبریز که عمدتا مربوط به دوران صفوی هستند، نگه‌داری می‌شوند. شهر تبریز علاوه بر بافنده‌های زبردستی که بار تجربه‌ای دیرینه را به دوش می‌کشند، همواره طراحان مشهوری را در زمینه‌ی طراحی فرش در اختیار داشته است. تنوع رنگ، استفاده از ابریشم مرغوب و نقوش سنتی ظریف، از ویژگی‌های قالی تبریز است.