به گزارش تبریز ما به نقل از فارس تبریز، با این وجود در طول دهه اخیر، توسعه وسایل ارتباطات جمعی و به ویژه فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات، به شهروندان این امکان را فراهم کرده که در تولید و فرآیند جمع‌آوری، گزارشگری، تجزیه و تحلیل و انتشار اخبار و اطلاعات در روزنامه‌نگاران مشارکت فعال داشته باشند که از آن به عنوان روزنامهنگاری شهروندی”Citizen Journalism ” یاد می‌کنند.
روزنامه نگاری شهروندی در چرخه آزمون و خطا
به بیان روشن‌تر، پدیده روزنامهنگاری شهروندی که از آن نیز به عنوان روزنامهنگاری عمومی، مشارکتی، خودجوش، پایین به بالا، مردمی، دموکراتیک یا حتی روزنامهنگاری خیابانی، صدای خاموش، رسانههای جایگزین، رسانههای جماعتی، رسانههای شخصی، رسانههای اجتماعی، رسانههای کنشگر، رسانههای رادیکال، رسانههای مردمی، رسانههای منبع باز و … هم نام می‌برند، در اواخر دهه ۹۰ میلادی، بعد از تحولات در فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی با ظهور اینترنت، سایت‌های وب و شبکه‌های بی‌سیم به عنوان سریع‌ترین بخش گزارشگری آنلاین به وجود آمد که در جهان پدیده‌ای جدید و جوانی است.
به بیان دیگر، به عقیده کارشناسان عرصه رسانه، روزنامهنگاری شهروندی به نوبه خود باعث تحول چشمگیری در تولید محتوا، شکل ارائه خبرها و گزارش‌ها شده است.
در این نوع روزنامه نگاری هر شهروند مشاهدات، اطلاعات و خبرهای خود را از جهان واقعی به شیوه و با توجه به عقاید، سلایق و ذائقه خود تهیه کرده و برای شبکه ارتباطی خود ارسال می‌کند البته ناگفته نماند همه‌گیر شدن اینترنت، باعث رشد این نوع روزنامهنگاری در جهان و به خصوص در ایران شده است.
در همین راستا به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر با توسعه تکنولوزی‌های جدید این نوع روزنامهنگاری نسبت به روزنامهنگاری کلاسیک و حرفه‌ای خیلی سریع‌تر پیشرفت کرده که آینده این نوع روزنامه نگاری را بسیار خوب و شگفت انگیز کرده است.
روزنامهنگاری شهروندی فراتر از انتظار
در واقع روزنامهنگاری شهروندی به هیچ وجه مساوی با روزنامهنگاری حرفه‌ای نبوده و دو پدیده مستقل از هم هستند که به کمک هم می‌آیند.
در حقیقت، ژورنالیسم شهروندی متاثر از ورود به جامعه جدید و گذر از ارتباطات سنتی و جمعی به ارتباطات خود گزین است که بر روزنامه نگاری کلاسیک اثر گذاشته و در عصر تکنولوژی اطلاعات و اطلاع رسانی، هم به عنوان منبع خبری مهم به حساب می آید.
آنچه باید در این زمینه تاکید داشته باشیم اینکه، به عقیده فعالان این عرصه، ارتباط دو سویه یکی از الزامات روزنامهنگاری شهروندی است و ارسال خبر از سوی شهروندان و انتشار آن توسط مطبوعات و رسانه‌ها به توسعه و گسترش آن کمک خواهد کرد.
از مهم‌ترین ابزارهای این نوع روزنامه نگاری جدید «وبلاگ‌ها شخصی شهروندان» است که با پیشرفت تکنولوژی و ظهور پدیده‌هایی چون تلفن‌های همه‌کاره که امکان ثبت فیلم، صوت، اتصال به اینترنت و انتقال متن به وبلاگ و شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌آورند، رشد یافته است.
وسوسههای روزنامهنگاری شهروندی
از این رو به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر با افزایش سواد رسانه‌ای این نوع روزنامهنگاری به نوعی در بین شهروندان اکثر کشورها و به ویژه در کشورمان به پدیده‌ای دست اول تبدیل شده، به طوریکه فاصله آن با روزنامهنگاری حرفه‌ای در حال کم‌شدن است.
حال چند سوال در مورد آینده این نوع روزنامهنگاری در بین صاحبان عرصه رسانه مطرح است که آیا این رسانه‌ها قابل اعتماد و استفاده برای همگان بوده؟ آیا روزنامهنگاری شهروندی باعث عامه‌پسندی بیشتری می‌شود؟ آیا در هر جامعه‌ای امکان استفاده و تجربه وب وجود دارد؟ سرعت اینترنت و محدودیت‌های سیاسی و حقوقی چگونه است؟
به دیگر سخن، همچنین بحث اعتماد به محتوای اطاعات، اعتبار و اطمینان از خبر تولیدی از سوی شهروندان است که امروزه به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش های این نوع روزنامهنگاری مطرح است.
در هر حال روزنامهنگاری شهروندی با گسترش رسانههای اجتماعی در سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته که با فعالیت‌های ژورنالیستی شهروندان آماتور و بدون آموزش دیده با فناوری اطلاعات پیوند خورده و با فراگیر شدن ابزارهای دیجیتال، گسترش پیدا کرده است.
از این رو به نظر می‌رسد، مهم‌ترین مانع رشد این روزنامهنگاری عدم آموزش درست شهروندان فعال در این عرصه باشد.
دلواپس سواد رسانه‌ای شهروندان باشیم یا نباشیم
همانطوری که بیان شد در واقع پوشش اخبار و اطلاعات محلی، بهره‌گیری شهروندان از فناوری‌های نو برای جمع‌آوری، پردازش و انتشار اخبار و اطلاعات به صورت غیرحرفه‌ای، نداشتن مهارت‌های رسانه‌ای و عدم اتکاء به مشاوران حرفه‌ای رسانه، وجود تفاسیر متنوع شخصی و غیررسمی از رویدادهای بزرگ، عدم اتکاء روزنامهنگاری شهروندی به منابع رسمی خبری و مالی برای پوشش دادن اخبار و اطلاعات و غیررسمی بودن گفتمان آنها، تعاملی بودن روزنامهنگاری شهروندی و راه یافتن دیدگاه‌های شهروندان دیگر در ادامه خبر و گزارش اولیه، ویرایش ضعیف، غلبه دیدگاه خاص فعالان روزنامهنگاری شهروندی بر محتوا و ارتباط نزدیک مخاطبان این حوزه با یکدیگر، انتشار مطالب عمدتاً از طریق رسانههای خرد به ویژه وبلاگ‌های اینترنتی خارج از تمهیدات معمول شرکت‌های رسانه‌ای تاکید بر اطلاعات مفید برای زندگی روزمره و مرتبط با علایق عموم، جایگزین کردن مشاهدات و برداشت‌های شخصی و گروهی به جای عینی‌گرایی و تاکید بر اول شخص در سبک نگارش از جمله ویژگی‌های روزنامهنگاری شهروندی است که عواملی چون تحولات فناورانه ارتباطات، دگرگونی شگرف فناوری‌های اطلاعاتی، ارتباطی و مخابراتی، توسعه دیدگاه‌های مشارکت جو در تصمیم‌سازی و اداره امور جامعه، بالا رفتن سطح مطالبه جویی آحاد جامعه و تقاضای روزافزون شهروندان برای شفاف سازی و پاسخگویی سازمان ها و نهادهای اجتماعی و تمرکز گریزی و محلی‌گرایی به عنوان گرایش غالب در بین مخاطبان موجب توسعه شتابان این نوع روزنامهنگاری شده است.
لزوم نگاه حسابگرانه به روزنامهنگاری شهروندی
از سوی دیگر فعالان حوزه رسانه، روزنامهنگاری را حرفه‌ای در خدمت جامعه بیان می‌کنند که وظایفی همچون سرعت عمل بالا، آگاهی و حساسیت نسبت به موضوعات روز، داشتن شم، تجربه و پختگی در دستبیابی به منابع خبری، قابلیت ایجاد اعتماد در منایع خبری و مخاطبان، دریافت و پیگیری رخدادهای ناگهانی، آگاهی بهروز از مسائل و مباحث پیرامون رویداد، رعایت ضربالاجل تعیین شده برای به تصویر در آوردن واقعیت‌ها، تسلط داشتن به فنون روزنامهنگاری برای بیان هنرمندانه و روشنگرانه واقعیت ها، آگاه بودن از قوانین و مقررات ناظر برفعالیت روزنامهنگاری و رعایت هوشمندانه آنها، برآورده ساختن نیازهای خبری مخاطبان و آگاه کردن آنان، گسترش دانش مخاطبان، ایفای نقش نگهبانی بر رفتارهای حکومت، نظارت داشتن برکژرفتاری های خارج از حکومت، فراهم کردن فرصت و زمینه ابراز نظر و عقیده برای گروه های مختلف اجتماعی، انتشار اطلاعات روزمره مورد نیاز مردم، تداوم بخشیدن به فرایند دانشاندوزی بزرگسالان، سرگرم ساختن مخاطبان، ارائه صادقانه اطلاعات دقیق و جامع، پرهیز از هر کاری خلاف اعتقادات خویش و الزامات اخلاقی حرفه، پایبندی به موازین مسؤولیت اجتماعی روزنامهنگاری در انتخاب و انعکاس رویدادها، پرهیز از دریافت هر گونه وجه، جزو دستمزد مشروع خود، از کار روزنامهنگارانه، پرهیز از آمیختن حرفه روزنامهنگاری با کار تبلیغات از هر نوع آن و رازداری در مورد منبع خبر و اطلاعات، پاسداشتن حریم خصوصی، شؤون انسانی، منافع عمومی و ارجگذاری ارزش‌های جهانی را بر عهده دارند که در جای خود وظیفه بسیار مهم و سنگینی است که بر دوش اصحاب اهل قلم و رسانه گذاشته شده که در صورت رعایت این مسایل می‌توان به آینده امید وار شد.
حلقه مفقوده کارکرد رسانههای نوین
بر این اساس، اهمیت این کار از آن جهت بوده که حیات اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جوامع بشری به شدت تحت تاثیر رسانههای گروهی قرار دارد.
با در نظر گرفتن این واقعیت مسلم که رسانههای نوین ارتباط جمعی با کارکرد خود، و با استقاده از دو عنصر اطلاعات و پیام، هرگز از جنبه‌های سازنده و مخرب خالی نبوده، ضروری است؛ در این راستا متولیان طرح تحول سیاست رسانه‌ای و مسؤولان امر پیش از اینها به کارکرد رسانههای نوین توجه داشته باشند، از این حیث، باید یادآور شویم که در سال‌های اخیر به این نوع روزنامهنگاری( شهروندی) در کشورمان توجه ویژه‌ای صورت گرفته است ولی به نظر می‌رسد در اول راه هستیم و باید پیش از اینها، برای بهره مندی از ظرفیت رسانههای نوین اجتماعی، جهت گسترش و ترویج برای کمک به سیاست گذاری کلان نظام، شکل‌دهی فرهنگ عمومی و هدایت درست افکار عمومی، همسو شدن با اجرای افق سیاست رسانه ای بر اساس چشم‌انداز توسعه نظام در جامعه اطلاعاتى عصر حاضر حرکت و تلاش کنیم.
نکته مهم دیگر اینکه، در نظام نوین جهانى، ما در عصر رسانه‌ها زندگی می‌کنیم؛ عصری که در آن رسانههای گروهی جزو جدایی‌ناپذیر زندگی انسان‌ها شده و نقش تعیین‌کننده‌ای در تعلیم و تربیت و انتقال میراث فرهنگی، اجتماعی و ارزش‌ها بر افکار عمومی را بر عهده دارند.
در چنین جامعه‌ای، وسایل نوین ارتباط جمعی با تولید و توزیع مطلوب اطلاعات، نقش زیادی در بالا بردن آگاهی‌های گوناگون و ضروری به عهده می‌گیرند و جامعه را در نیل به تعالی و ترقی همه جانبه یاری می‌کنند و بالطبع در جامعه اسلامی ما روزنامهنگاری شهروندی هم با هدایت و راهنمایی درست آن می‌تواند، بهترین و موثرترین وسیله برای ترویج و اشاعه ارزش‌های والای دینی و انسانی قلمداد شوند.
امروزه به موازات پیشبرد حق دسترسی آزادانه همگانی به اطلاعات،گسترش فعالیت‌های حرفه‌ای روزنامهنگاری و در نتیجه پیشرفت فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی شیوه‌های جدید روزنامهنگاری از قبیل روزنامهنگاری دیجیتال، آنلاین، سایبر، شهروندی، شبکه‌ای، متن‌باز، مبتنی بر ویکی، مبتنی بر لینک، مبتنی بر دیتابیس، داده‌‌نگاری، نظیر به نظیر، روزنامهنگاری ۲، روزنامهنگاری ۳ و … معرفی شده که در این میان روزنامهنگاری شهروندی به دلیل تولید و نشر اطلاعات و اخبار به صورت آزادانه و بدون دخالت قدرت‌های حرفه‌ای روزنامهنگاری همواره از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و از این رو ضروری است که این نوع روزنامهنگاری در سطح ملی و بین‌المللی در ابعاد مختلف برای جامعه اصحاب رسانه و به ویژه برای سایر اقشار مختلف جامعه شاخته شود.