شنبه, ۱۶ فروردین ۱۴۰۴ /
غربت موزه محرم در اولین پایتخت تشیع جهان اسلام/ سوگواره موزه‌ای که دیگر نیست+ تصاویر – فرینوش اکبرزاده: پیش از این، چراغ موزه محرم تا وقتی هر سال دسته‌های سوگوار به این خانه آرام می‌آمدند، دیدگان اشکآلود خود را به خشت‌های خانه می‌دوختند و بر سر و سینه خود می‌زدند، روشن بود. خبر همین قدر کوتاه است […]
غربت موزه محرم در اولین پایتخت تشیع جهان اسلام/ سوگواره موزه‌ای که دیگر نیست+ تصاویر
– فرینوش اکبرزاده: پیش از این، چراغ موزه محرم تا وقتی هر سال دسته‌های سوگوار به این خانه آرام می‌آمدند، دیدگان اشکآلود خود را به خشت‌های خانه می‌دوختند و بر سر و سینه خود می‌زدند، روشن بود. خبر همین قدر کوتاه است و تلخ؛ خانه دکتر ابوالقاسم صحتی بعد از یک دهه میزبانی سوگواران حسینی دیگر موزه محرم نیست. به زبان ساده‌تر «موزه محرم تعطیل شد». الان دو محرم می‌گذرد از جای خالی ضرب‌آهنگ طبل و سینه‌زنی جاری میان خشت‌های خانه مرحوم دکتر صحتی که روزی برو بیایی از مردم و گردشگران به خصوص در مدت ایام ماه محرم داشت. دو محرم که در سکوت سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان، رسانه‌ها و مردم، خانه دکتر صحتی دیگر حضور دستجات حسینی را در دهه اول محرم نمی‌چشد و سوگواران هم در خنکای این خانه قاجاری، دمی نمی‌آسایند. خانه دکتر صحتی از خانه‌های اطراف بافت تاریخی بازار تبریز است. بازاری که فقط محل داد و ستد نبوده و خوشبختانه هنوز هم نیست. این مجموعه، ریه تنفس فرهنگ و باورهای مردم است؛ برای دیدنش فقط باید در بازار تبریز و تمام محلات اطرافش قدم زد و در عطری میان بوی دارچین و زردچوبه با صدای پیرمرد باربر، به فرهنگ بازار رسید. جایی که تا چندی پیش، ۱۰ روز در سال رونق قدیم را داشت؛ رونقی از برکت عزای حسین (ع) در دولت منزل «دکتر صحتی». در و دیوار خانه مرحوم دکتر ابوالقاسم صحتی از زمان پدران ایشان تا همین سال قبل، با رنگ و بوی محرم آمیخته و هر سال محرم اهالی محل و مردم شهر برای تشت‌گذاری و سوگواری ایام محرم مهمان این خانه می‌شدند. خانه‌ای که تا سال قبل، تابلوی سرخ رنگ «موزه محرم» را بر پیشانی خود داشت، خانه‌ای که خشت‌های کهنسالش همانند سر در و ورودی‌اش، نوای «حسینه یئرلر آغلار گوی لر آغلار» را می‌گریستند. «موزه محرم»، تا همین سال قبل، بدیهی‌ترین تصویر برای دیدن آیین عزا و سوگواری در شهری بود که خود را «حسینی» می‌داند و «ابوالفضل»وار دل به دل سوگواران می‌دهد و در رثای خون خدا اشک می‌ریزد. امروز اما خشت‌های سوگوار پلاک ۲۲ کوچه شهید گوگانی، در حیاط گلکاری شده و طبقات آجری کهنسالش، از دور به صدای دسته سینه‌زنی که از راسته‌کوچه می‌گذرد، گوش می‌سپارد. موزه تعطیل شده و اشیای ارزشمند موزه، هدایای مردم شهرها و روستاهای دور و نزدیک استان به آستان سالار شهیدان، در انبار امن نگهداری می‌شوند. بعد از سال‌ها حضور موزه‌ای سیاهپوش در فضای فرهنگی، آیینی و مردم‌شناسی شهر تبریز، حالا موزه محرم به درخواست وراث و به رای دادگاه به ایشان بازگردانده شده و موزه تعطیل… اکنون طوق و علم‌های کهنسال موزه که عمر همه‌شان بالای ۵۰ سال بود، در کنار علم ۲۰۰ ساله محله بازار اهر، علم دستمالی روستای اسفنجان اسکو، سپر طلاکوب منقش، طوق عزاداری روستای خشکناب هریس، کاسه و پنجه فولاد، طوق عزاداری روستای تازه کند هریس، علم عزاداری روستای لیوارجان جلفا، پرده شبیه‌خوانی، علم موسوم به حضرت عباس (ع) روستاهای زاویه جلفا، تبرزین و کشکول و باقی دارایی‌های نخستین موزه مردم‌شناسی محرم ایران، در انبار امن موزه تبریز خفته‌اند تا شاید روزی دوباره پیش چشم مشتاقان اباعبدالله (ع)، مردم و مسافران خودی نشان دهند. نباید از یاد ببریم که «سوگواری به عنوان بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مردمان این دیار در طول تاریخ، دارای ویژگی‌های منحصر به‌فرد بوده است.» این را دکتر مینو امیرقاسمی، نویسنده و پژوهشگر برجسته تبریزی در کتاب «نشانه‌شناسی مناسک‌گذر» مطرح می‌کند و در تائید این حرف، از ویژگی‌های آیین‌های سوگواری در آذربایجان می‌گوید. سوگواری، بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی ماست و قسمت ملموس آن، بخشی آیینی و با نگرش مذهبی به آیین‌های سوگواری است که با نام «عزاداری» شناخته شده‌تر است؛ برای ما و در این جغرافیای فرهنگی، آیین دهه اول محرم و اشک ماتم برای امام حسین (ع) سر سلسله عزاداری‌های مذهبی و راهی اشکآلود برای عرض ارادت است. در دل تبریز، نمادهای زیادی برای شناخت نگرش مردم در این رابطه وجود دارد اما بی‌تردید دیدن بازار تبریز و بافت خاص این بزرگترین بازار سرپوشیده به هم پیوسته آجری جهان است که نشان می‌دهد اهمیت سوگواری محرم چیزی فراتر از آیین‌هایی به مدت ۱۰ شب و برخی مناسبت‌های دیگر مذهبی است. محرم نمود پررنگی در بازار تبریز دارد. این مجموعه از زمان ساخت و گره خوردن به جاده ابریشم تا هنگامی که در روند انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامی در لایه‌های مختلف زندگی مردم حضور داشته و نه تنها به عنوان عنصری ساکن که در جایگاه پایگاهی مردمی به هیجان مردم جهت داده است.آیین‌های مردم تبریز در هم تنیدگی نامرئی با بازار و بازاریان داشته و سال‌هاست که به حیات خود ادامه داده‌اند. «محرم» و عزای حسین(ع) یکی از مهم‌ترین آیین‌هایی است که در بازار تبریز شکل و آدابی ویژه به خود گرفته و همچنان به حیات خود در زندگی مردمان این عصر ادامه می‌دهد. در این یک دهه اخیر، موزه محرم با تمام سختی‌ها سرپا بود و اهالی فن، کارشناسان، پژوهشگران، مردم‌شناسان و مشتاقان بسیاری به خصوص در دهه محرم در حیاط زیبایش گردهم می‌آمدند. این روزها که سوگواران هر جای شهر، نوحه سر می‌دهند اما در چوبی خانه دکتر صحتی بسته است، گویا برای همیشه بسته است… پیش از این، چراغ موزه محرم، تا وقتی هر سال دسته‌های سوگوار به این خانه آرام می‌آمدند، دیدگان اشکآلود خود را به خشت‌های خانه می‌دوختند و بر سر و سینه خود می‌زدند، روشن بود؛ همانند نام دکتر ابوالقاسم صحتی، پزشک معتمد و خوشنامی که خانه‌اش یک دهه میزبان فرهنگ سوگواری و یادگاران تاریخی از سراسر استان بود. کاش برای روشنایی چراغ خانه‌اش، کاری کنیم… انتهای پیام/ ۶۰۰۱۲/س
