راهنمای جامع انتخاب تجهیزات کار در ارتفاع، استانداردها و نکات ایمنی برای پروژه‌های صنعتی

کار در ارتفاع یکی از مهم‌ترین عوامل بروز حوادث و آسیب‌های جبران‌ناپذیر در محیط‌های کاری است. سقوط از ارتفاع می‌تواند منجر به جراحات جدی یا حتی فوت شود. به عنوان نمونه، در صنعت ساخت‌وساز پرت شدن از ارتفاع بیشترین عامل مرگ‌ومیر شغلی را دارد؛ در سال ۲۰۲۳، ۴۲۱ مرگ ناشی از سقوط ثبت شد که تقریباً نیمی از کل تلفات صنعت ساخت‌وساز را تشکیل می‌دهد. در این مطلب قصد داریم به راهنمای جامع انتخاب تجهیزات کار در ارتفاع بپردازیم.

تجهیزات کار در ارتفاع شامل چه مواردی هستند؟

ابزار ایمنی در ارتفاع را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم کرد:

تجهیزات حفاظتی جمعی:

تجهیزات حفاظتی جمعی (مانند نرده‌های محافظ موقت یا دائمی، داربست، بالابرهای متحرک) طوری طراحی شده‌اند که بدون نیاز به اقدام فردی، از سقوط (ابزار ضد سقوط) جلوگیری کنند. به عنوان مثال، نصب گاردریل یا اسکی‌سکور نمونه‌هایی از حفاظت جمعی هستند.

وسایل محافظت فردی در ارتفاع:

وسایل محافظت فردی در ارتفاع شامل هارنس، لنیارد، خط نجات و سایر تجهیزات متصل‌شونده به بدن است که باید توسط کارگر به درستی استفاده و متصل شوند تا تأثیرگذار باشند:

• هارنس فول‌بادی (Full Body Harness): یک پوشش ایمنی با تسمه‌هایی که شانه‌ها، قفسه سینه، کمر و ران‌ها را در بر می‌گیرد. هارنس فول بادی به عنوان یکی از تجهیزات کار در ارتفاع طوری طراحی شده که کاربر را در وضعیت عمودی نگه دارد تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود و نیروی سقوط را در سراسر بدن توزیع می‌کند.
• لنیارد (Lanyard): یک تسمه یا طناب کوتاه با اتصال در دو سر است. یک سر لنیارد به هارنس و سر دیگر به نقطه مهار یا شوک‌گیر وصل می‌شود. برخی انواع لنیارد دارای سیستم جذب انرژی (شوک‌گیر) هستند تا نیروی سقوط را کاهش دهند و حد مجاز ۱۸۰۰ پوند (۸۰۰۰ نیوتن) را حفظ کنند.
• شوک‌گیر (Energy Absorber): قطعه‌ای برای نصب در لنیارد که با باز شدن کنترل‌شده، نیروی شدید سقوط را جذب می‌کند و شدت فشار وارد به بدن را به حداقل می‌رساند.
• لاین لایف (Lifeline): سیستم طناب یا کابل انعطاف‌پذیر که به شکل عمودی یا افقی نصب می‌شود و کاربر می‌تواند حین حرکت یا بالا/پایین رفتن، به آن متصل باشد. جنس با تحمل بالا (۵۰۰۰ پوند یا بیشتر) برای ایمنی در صورت سقوط ضروری است.
• کارابین (Carabiner): قلاب فلزی قفل‌شونده برای اتصال مطمئن بین هارنس، لنیارد، لاین‌لایف و نقاط مهار. لازم است مقاومت بالا و قفلی ایمنی داشته باشد (حداقل تحمل بار ۳۶۰۰ پوند)

تفاوت بین هارنس فول‌بادی و کمربند ایمنی ساده – کدام‌یک ایمن‌تر است؟

به دلیل پوشش بیشتر بدن و توزیع نیرو، هارنس فول‌بادی ایمن‌تر است. همان‌طور که گفته شد، OSHA و سایر مراجع استاندارد به جای کمربندهای ساده هارنس‌های فول‌بادی را تایید می‌کنند.کمربند ایمنی ممکن است در پروژه‌هایی با خطر سقوط کم یا برای کارهای کوتاه‌مدت روی سکوها استفاده شود، اما در پروژه‌های پرریسک و زمانی که احتمال سقوط حتی از ارتفاع کم وجود داشته باشد باید از هارنس فول‌بادی استفاده شود. در نتیجه، هارنس فول‌بادی به عنوان تجهیزات کلیدی در پروژه‌های صنعتی شناخته می‌شود و در اغلب موارد جایگزین کمربندهای سنتی شده است.

بررسی الزامات HSE برای کار در ارتفاع

رعایت الزامات HSE (ایمنی، سلامت و محیط‌زیست) در فعالیت‌های ارتفاعی، یکی از پایه‌های اصلی پیشگیری از حوادث جدی در پروژه‌های صنعتی است. مهم‌ترین نکات HSE در این زمینه عبارت‌اند از:

1. ارزیابی ریسک پیش از شروع کار: پیش از هرگونه فعالیت، باید شرایط محیط، سطح خطر سقوط، نوع سازه و ابزار مورد استفاده ارزیابی و مستندسازی شود.
2. استفاده از ابزار ایمنی در ارتفاع مناسب و استاندارد: هارنس، لنیارد، لاین‌لایف، کارابین و سایر تجهیزات باید دارای تأییدیه‌های بین‌المللی و متناسب با نوع فعالیت باشند.
3. آموزش کامل نیروی کار: تمام افراد باید آموزش‌های نظری و عملی کار در ارتفاع را گذرانده باشند و از نحوه صحیح استفاده از تجهیزات آگاه باشند.
4. بررسی سلامت تجهیزات پیش از هر بار استفاده: تمام ابزار باید قبل از شروع هر شیفت کاری، توسط افراد آموزش‌دیده بررسی و در صورت مشاهده خرابی، تعویض شوند.
5. وجود ناظر ایمنی (HSE Officer): در محل کار در ارتفاع، حضور ناظر ایمنی الزامی است تا روند اجرا، استفاده از تجهیزات و رعایت مقررات را کنترل کند.
6. ثبت سوابق و گزارش‌های ایمنی: همه فعالیت‌ها، بازرسی‌ها و اتفاقات باید در فرم‌ها و گزارش‌های مشخص HSE ثبت شوند.

استانداردهای بین‌المللی مرتبط با ایمنی ارتفاع

برای تضمین ابزار ایمنی در ارتفاع، استفاده از تجهیزات کار در ارتفاع که با استانداردهای جهانی مطابقت دارند، ضروری است. این استانداردها از نظر طراحی، تست و عملکرد ابزار ایمنی در ارتفاع، چارچوب مشخصی ارائه می‌دهند.

۱. استانداردهای اروپایی (EN)

• EN 361: مربوط به هارنس فول‌بادی است و شرایط طراحی و تحمل نیرو در زمان سقوط را مشخص می‌کند.
• EN 358: برای کمربندهای موقعیت‌یابی و لنیاردهای محدودکننده حرکت کاربرد دارد.
• EN 355: درباره شوک‌گیرهاست و نحوه جذب انرژی در زمان سقوط را تعیین می‌کند.
• EN 360: استانداردی است برای لاین‌لایف‌های خودجمع‌شونده و کنترل فاصله سقوط.

۲. استانداردهای آمریکایی (ANSI/ASSP Z359)

این سری از استانداردها تقریباً همه جوانب ایمنی در ارتفاع را پوشش می‌دهند:

• Z359.11 برای طراحی و تست هارنس،
• Z359.13 برای شوک‌گیرها،
• Z359.12 برای کارابین و اتصالات،
• Z359.14 برای SRL یا لاین‌لایف‌های اتوماتیک.
  سایر بخش‌ها هم مواردی مانند آموزش، برنامه‌ریزی ایمنی و نجات را شامل می‌شوند.

۳. الزامات OSHA (آمریکا)

سازمان OSHA قوانینی برای استفاده الزامی از ابزار ضد سقوط دارد. مثلاً طبق مقررات، در پروژه‌های ساختمانی باید از ابزار ایمنی در ارتفاع بالای ۱.۸ متر استفاده شود.

۴. سایر گواهینامه‌ها و استانداردها

• CE و UKCA نشان‌دهنده تطابق محصول با الزامات ایمنی اروپا و بریتانیا هستند.
• ISO 10333 استاندارد بین‌المللی برای تست و کارایی ابزار ضد سقوط است.
• CSA Z259.10 استاندارد کانادایی هارنس فول‌بادی با الزامات مشابه ANSI.
• UIAA مربوط به تجهیزات صعود و کوه‌نوردی است و بیشتر بر جذب ضربه دینامیکی تأکید دارد.

نکات مهم در خرید تجهیزات ایمنی صنعتی برای ارتفاع

انتخاب تجهیزات کار در ارتفاع ایمن و مناسب، مستقیماً با حفظ جان افراد و پیشگیری از حوادث جدی مرتبط است. به همین دلیل، هنگام خرید این تجهیزات باید چند عامل اساسی را با دقت بررسی کرد:

• تطابق با استانداردهای بین‌ المللی

اولین و مهم‌ترین نکته، بررسی تطابق تجهیزات با استانداردهای ایمنی جهانی مانند EN، ANSI، OSHA یا ISO است. این استانداردها مشخص می‌کنند که هر ابزار باید چه میزان مقاومت، تحمل بار و عملکرد در شرایط سقوط داشته باشد. تجهیزاتی که فاقد این تأییدیه‌ها هستند، در شرایط بحرانی قابل‌اعتماد نخواهند بود.

• انتخاب تجهیزات متناسب با نوع پروژه

هر پروژه صنعتی نیاز به تجهیزات خاص خود دارد:

• در پروژه‌های نفت و گاز، استفاده از تجهیزات مقاوم در برابر حرارت و خوردگی اهمیت دارد.
• در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی، انعطاف‌پذیری و سهولت در استفاده اولویت دارد.
• در دکل‌کاری و مخابرات، تجهیزات باید سبک، قابل‌حمل و مخصوص صعود عمودی باشند.
  پیش از خرید، باید نوع فعالیت و شرایط کاری را دقیق مشخص کرده و بر اساس آن ابزار مناسب را انتخاب کرد.
• توجه به ارگونومی و راحتی استفاده

ایمنی تنها به مقاومت بالا خلاصه نمی‌شود. تجهیزات کار در ارتفاع مانند هارنس، لنیارد یا شوک‌گیر باید به‌گونه‌ای طراحی شده باشند که در طول ساعات طولانی کار، فشار یا آسیب به بدن وارد نکنند. وزن مناسب، طراحی ارگونومیک و تنظیمات راحت از جمله معیارهای کلیدی هستند.

• تست سلامت و گزارش فنی

برخی تأمین‌کنندگان امکان ارائه تست مقاومت مکانیکی و گواهی سلامت فنی را فراهم می‌کنند. به‌ویژه در مورد تجهیزات استفاده‌شده یا موجودی انبار طولانی‌مدت، انجام این تست‌ها برای اطمینان از عملکرد درست، ضروری است.

انتخاب تجهیزات بر اساس نوع پروژه صنعتی

انتخاب تجهیزات کار در ارتفاع بستگی به ماهیت پروژه دارد. در پروژه‌های نفت و گاز و پتروشیمی که احتمال وجود خطرات شیمیایی و جرقه هست، از هارنس و لنیارد مقاوم در برابر آتش (Flame-resistant) استفاده می‌شود. در پروژه‌های عمرانی و ساختمانی اغلب از هارنس فول‌بادی استاندارد به همراه لنیاردهای قلاب‌دار استفاده می‌کنند، و در پروژه‌های مخابراتی و دکل‌کاری به خاطر ارتفاع زیاد و حالت عمودی، هارنس خاص صخره‌نوردی صنعتی و تجهیزات خطوط نجات ویژه کاربرد دارد. در محیط‌های صنعتی-کارگاهی ممکن است به سیستم‌های خودجمع‌شونده (SRL) یا خط نجات ثابت نیاز باشد. در هر مورد، انتخاب نهایی باید بر اساس نوع ارتفاع، شرایط کار و استانداردهای مورد نیاز صورت گیرد.

جمع‌بندی و توصیه نهایی

حفظ ایمنی در کارهای ارتفاعی سرمایه‌گذاری روی جان نیروی کار و پیشگیری از حوادث است. استفاده صحیح از تجهیزات کار در ارتفاع برای حفاظت سقوط و پایبندی به استانداردهای بین‌المللی می‌تواند جان افراد را نجات دهد و خسارات مالی را به حداقل برساند. همواره با آخرین به‌روزرسانی‌های استانداردهای جهانی هماهنگ باشید و کارکنان را برای رعایت اصول ایمنی آموزش دهید. همکاری با نوین صنعت آکس و بررسی گواهینامه‌ها و تطابق محصولات آنها با استانداردهای بین‌المللی، گام مهمی در تضمین ایمنی پروژه‌های شما خواهد بود. همیشه به خاطر داشته باشید: سرمایه‌گذاری در ایمنی برابر است با حفظ جان افراد و کاهش زیان‌ها.