محصولات دستکاری شده بخوریم یا نخوریم؟/ بالاخره تراریخته بخوریم یا نه؟

بزرگنمایی تصویر

محصولات دستکاری شده بخوریم یا نخوریم؟/ بالاخره تراریخته بخوریم یا نه؟

، محصول تراریخته که با تغییر ژنتیک به‌وجود آمده، موافقان و مخالفان زیادی دارد. موافقانش می‌گویند، تولید محصول بیشتر، مقاوم در برابر آفات و در عین حال، غنی شده با ویتامین‌ها و مواد معدنی بیشتر مهم‌ترین راه تامین نیاز خوراکی بشر است.  اما در آن‌سو مخالفان با جدیت فراوان با این روند مخالفت می‌کنند و می‌گویند، طبیعت برای تغییر ژنتیک با این سرعت زیاد آماده نیست و اگر چنین روندی ادامه پیدا کند، به روند عادی طبیعت لطمه می‌زند و می‌تواند باعث ابتلای افراد به بیماری‌هایی مثل سرطان شود. محصولات تراریخته یا آن‌طور که در زبان انگلیسی مرسوم است، Genetically modified 0rganism ‌به چه فرآورده‌هایی گفته می‌شود و چه نظراتی درباره‌ آن وجود دارد؟   محصول تراریخته چیست؟ سازمان بهداشت جهانی تراریخته را این‌طور تعریف می‌کند: «تراریخته به گیاهان، جانوران یا موجودات میکروسکوپی گفته می‌شود که ترکیب ژنتیک آنها (DNA) به طریقی تغییر یافته که در طبیعت از راه جفت‌گیری یا نوترکیبی طبیعی اتفاق نمی‌افتد.» این‌ روزها همه‌چیز را می‌توان از نظر ژنتیک دستکاری کرد. از محصولات کشاورزی تا دام و طیور یا حتی انسان از نظر پزشکی از ژن‌هایی تشکیل شده‌اند که می‌توان آنها را در آزمایشگاه تغییر داد. این تغییرات با انگیزه تولید محصول بیشتر یا نژادی بهتر صورت می‌گیرد. هر فرآورده کشاورزی یا موجود زنده‌ای به‌طور طبیعی نقص‌هایی داشته و نسبت به بعضی بیماری‌ها و مشکلات مقاومت کمتری دارد. دانشمندان علم ژنتیک با برداشتن این ژن‌های معیوب، آنها را با ژن‌های نمونه‌های مقاوم، جایگزین می‌کنند. با این حساب، در یک محیط کوچک‌تر و با صرف انرژی و مواد کمتر می‌توان محصول بیشتری را به‌دست آورد. البته به‌خاطر همین تغییر ژن‌ها بعضی خصوصیت‌ها نیز به‌صورت ناخواسته به این فرآورده‌ها اضافه می‌شود که همین موضوع مورد مناقشه بسیاری از کارشناسان و البته مصرف‌کننده‌هاست.  ارزش بازار جهانی محصولات میکروبی ۱۷۰ میلیارد دلار محمدامین حجازی، رئیس پژوهشکده بیوتکنولوژی منطقه شمال‌غرب در تبریز  گفت: مردم طی هزاران سال از فرآیندهای بیوتکنولوژی در کشاورزی و صنایع تخمیر استفاده کرده‎اند. تولید انواع فرآورده‌های غذایی تخمیری از جمله نان، ماست، پنیر و سرکه مثال‌هایی از کاربرد بیوتکنولوژی رایج در صنایع غذایی است. اکتشافات قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در مورد چگونگی انجام فرآیندهای مفید توسط میکروارگانیسم‌ها و نیز نحوه ایجاد بیماری به واسطه آنها به تولید تجاری واکسن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها منجر شد. توسعه این علم و سایر شاخه‌های مرتبط با آن از جمله مهندسی ژنتیک کمک می‌کند که شیوه‌های اصلاح به صورت هدفمندتر، کاراتر و در زمان کوتاه‌تری انجام پذیرد و به این ترتیب تولید انواع فرآورده‌های بیوتکنولوژیکی که قبلا تولید آن توسط میکروارگانیسم‌ها میسر نبود و یا اینکه توجیه اقتصادی نداشت، عملا امکان پذیر شود. یک نمونه از میکروارگانیسم‌های ترانس ژنیک یا تراریخته، ایجاد باکتری تولیدکننده انسولین انسانی است. امروزه بیوتکنولوژی میکروبی با تولید فرآورده‌های بسیار متنوع کاربردهای وسیعی در حوزه‌های مختلف از جمله صنایع غذایی، کشاورزی، دارویی، آرایشی، شیمیایی و محیط زیست  دارد.    تولید انواع آغازگرهای میکروبی، آنزیم‌ها، آنتی بیوتیک‌ها، مواد مغذی مانند اسیدهای آمینه، ویتامین‌ها، عوامل شیمی درمانی، واکسن‌ها حلال‌ها و موادآلی مانند اتانول، اسید لاکتیک، بوتانول و غیره از جمله این محصولات به شمار می‌آیند. وی اظهار داشت: در سال ۲۰۱۷ ارزش بازار جهانی محصولات میکروبی ۱۷۰٫۵ میلیارد دلار ارزیابی شد و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۳ این مقدار  به ۳۰۲٫۴ میلیارد دلار برسد. بهرام باغبان، استاد دانشگاه تبریز و عضو کمیته ایمنی زیستی وزارت علوم تحقیقات و فناوری گفت: به علت توجه عموم مردم به مهندسی ژنتیک لازم است، اطلاعات صحیح در این زمینه از طریق اهل فن به مردم ارائه شود تا افکار عمومی در تشخیص به‌جا و به‌هنگام، دچار غفلت و یا درگیری ذهنی در سیکل‌های معیوب تشخیص و انتخاب سالم و خردمندانه نشوند. وی تاکید کرد: یکی از رهیافت‌های این شاخه بزرگ علوم زیستی تولید موجودات تراریخته برای رفع مشکلات، نقایص و نیازهای موجود در زندگی فعلی و آتی بشر است. فناوری مهندسی ژنتیک ظرفیت‌های فراوانی برای کمک به حل معضلات زیست محیطی کشور از قبیل بحران آب، تغییر اقلیم، فرسایش خاک، فرسایش تنوع زیستی، انقراض گونه‌های جانوری و گیاهی، آلودگی هوای کلان‌شهرها، وجود و افزایش آلاینده‌ها، سموم و کودهای شیمیایی در محیط زیست و … دارد. حجت‎الاسلام دکتر ابراهیم‌نژاد، عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، با اشاره به اهمیت مهندسی ژنتیک به عنوان یکی از فناوری‌های نو تشریح کرد: جلوگیری از پیشرفت علم و فناوری امکان‌پذیر نیست و مقابله بی چون و چرا با آن صحیح نیست. نگاه کلان به قضیه با توجه به مسائل داخلی و بین‌المللی توام با رصد حرکت‌های استعماری مخصوصا بیوامپریالیسم و بیوتروریسم ضروری به نظر می‌آید. وی گفت: فن و هنر بشری در استفاده از علم و تجربه در تداوم حیات و شیوه بهتر زیستی امر جدیدی نیست. انسان‌ها از همان بدو خلقت بوسیله هدایت تکوینی و تشریعی و استفاده از تجربیات سعی در به‌کارگیری امکانات موجود در پی بهتر و سالم زیستن بودند. تاریخ بهترین گواه این مدعاست. حجت‌الاسلام ابراهیم‌نژاد تشریح کرد: مهندسی ژنتیک به شکل امروزی جزو موضوعات مستحدثه و نو پیدا محسوب می‌شود، بر همین اساس نسبت به نگرش دینی و تحلیل مذهبی، زیرساخت‌های لازم خود را می‌طلبد. از آنجا که اعتقادات دینی و الزامات مذهبی انسان‌ها در پذیرش هر پدیده نو نقش اساسی ایفا می‌کند، باید حوزه‌های علمیه و صاحب‌نظران این وادی با به راه انداختن فقه زیست‌فناوری خلأ موجود را پر کرده بار دیگر پویائی فقه را به جهانیان عرضه کنند. وی تاکید کرد: رسالت حوزه تنها بیان حکم حلیت یا حرمت مسئله نیست، باید اذعان داشت نگرش دینی خیلی فراتر از خود مهندسی ژنتیک است. نگاه دینی علاوه بر تحلیل فعالیت‌های اختصاصی بیوتکنولوژی، به موضوعات گسترده‌ای همچون مسائل اعتقادی، فقهی و حقوقی، اخلاقی، محیط‌زیست و فقه حکومتی و… توجه کامل دارد. این استاد دانشگاه گفت: برای بهره‌برداری درست از مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته به عنوان یک فناوری، هدایت و حمایت دولت از متخصصان و راه‌اندازی فقه جامع زیست‌فناوری از سوی حوزه اجتناب‌ناپذیر است.    استاد دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تبریز، اضافه کرد: از تکنیک‌های مهندسی ژنتیک می‌توان برای تضمین سلامت و ایمنی محصولات تراریخته بهره برد. عبدالحسن کاظمی تشریح کرد: روش‌های مهندسی ژنتیک آن قدر دقیق و ایمن هستند که در پزشکی (درمان بیماری‌های ژنتیکی) مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ در واقع ژن درمانی، فصل مشترک مهندسی ژنتیک و پزشکی است. مزیت بزرگ محصولات تراریخته، ضرورت ارزیابی مخاطرات احتمالی در آنها و اخذ مجوز رهاسازی از مراجع ذی‌صلاح است. کاظمی افزود: حساسیت‌زایی، محل قرار گرفتن ژن جدید در ژنوم گیرنده، تأثیر ژن در بروز صفت مورد نظر، ارزیابی‌های ترکیبات داخلی (پروتئین، روغن، مواد مهم،…)، اثر بر موجودات غیر هدف، امکان انتقال افقی ژن، اثر تغذیه‌ای در موجودات آزمایشی: موش، خرگوش، مرغ،گاو و غیره…همه در مورد محصولات تراریخته قابل مطالعه هستند و بررسی می‌شوند. منیری‌فر، رئیس مرکز تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی تبریز، با تشریح نقش کشاورزی در امنیت غذایی جامعه امروز سهم عمده کشاورزی در تامین امنیت غذایی را از طریق اصلاح نباتات دانست که در آن توسعه پایدار کشاورزی باز تعریف می‌شود. وی، بر اهمیت تأمین نیازهای غذایی اساسی نسل حاضر و آینده از نظر کمّی و کیفی و در عین حال تأمین کافی تولیدات کشاورزی تاکید کرد و گفت: این مهم به کمک بهره‌برداری از فناوری‌های نو به دست خواهد آمد. وی افزود: ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که در فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند لازمه توسعه پایدار است. تجربه جهانی نشان می‌دهد بهره‌برداری از فناوری مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته در دستیابی به این اهداف تاثیر مثبت داشته است. منیری‌فر اظهار داشت: امنیت غذایی، یک سیاست امنیت ملی است. کم و کیف امنیت غذایی، مقدار عرضه و کیفیت کالای عمومی امنیت ملی را در هر کشور تعیین می‌کند. در حال حاضر سالانه بالغ بر ۵  میلیارد دلار محصولات تراریخته وارد کشور می‌شود و این در حالی است که با وجود آمادگی برای تولید ملی این محصولات، هنوز ایران به جمع کشورهای تولیدکننده محصولات تراریخته نپیوسته است.       وزارت بهداشت به محصولات تراریخته اجازه تولید نمی‌دهد علیرضا رئیسی معاون وزیر بهداشت گفت: هر اقدامی که منجر به تغییر بافت و ژنتیک محصولات کشاورزی بشود از نظر وزارت بهداشت ممنوع است و این وزارتخانه اجازه نخواهد داد که این‌گونه محصولات در کشور تولید یا مصرف شود. وی در پاسخ به اینکه موضع وزارت بهداشت درباره مصرف محصولات تراریخته در کشور چیست، تصریح کرد: تعریف محصولات تراریخته متفاوت است و در داخل کشور همه آن را به عنوان دستکاری شده ژنتیکی مطرح می‌کنند اما تعریف ما این است هر اقدامی که منجر به تغییر بافت و ژنتیک محصولات کشاورزی بشود از نظر وزارت بهداشت ممنوع است و این وزارتخانه اجازه نخواهد داد که این‌گونه محصولات در کشور تولید یا مصرف شود.    *دلایل مخالفان تجاری‌سازی در یک نگاه از سوی دیگر مخالفان کشت تجاری محصولات تراژن نیز به دلایلی مخالف کشت گسترده این محصولات بودند. مخالفان کشت تجاری این محصولات معتقد بودند مطالعات کافی در زمینه تأثیرات سلامت و محیط زیست این محصولات انجام نشده و به همین دلیل نباید پیش از انجام این آزمایشات کشت این محصولات در دستور کار قرار گیرد.    مخالفان تجاری‌سازی معتقد بودند زیرساخت‌های لازم برای آنالیز ریسک‌های احتمالی این محصولات، چنان که در دنیا انجام می‌شود در کشور وجود ندارد. این زیرساخت‌ها شامل نیروی انسانی ارزیاب، آزمایشگاه‌های تخصصی، نهادهای ارزیاب، منابع و بودجه و مواردی از این قبیل می‌شد.مخالفان تجاری‌سازی به همین دلیل معتقد بودند در کشور اساساً ارزیابی نظام‌مندی برای سنجش ریسک احتمالی و نیز همبستگی بیماری‌های حاد جامعه با مصرف این محصولات انجام نشده و عدم وجود گزارش‌های ریسک سلامت نیز به این دلیل بوده نه لزوماً به دلیل سلامت این محصولات. نکته سومی که مخالفان تجاری‌سازی بر آن تأکید می‌کردند، استفاده از ظرفیت‌های بی‌شمار و بی‌خطر کشاورزی ایران بود که دو عامل اصلی استفاده از فناوری تراژن، یعنی «پرمحصولی» و «جلوگیری از سموم» را با روش‌های بی‌خطرتر ممکن می‌کرد. گستردگی منابع اعم از آب و خاک، نیروی انسانی و دانش همچنین مبارزه بیولوژیک با آفت‌ها چند نمونه از این محورها به شمار می‌رفت؛ ضمن اینکه تأکید می‌شد ایران با دارا بودن ۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم دنیا، از حیث تنوع اقلیم در دنیا کم‌نظیر است. نکته بعدی این بود که کاشت بدون ارزیابی این محصولات، می‌توانست تأثیرات غیرقابل برگشتی بر زیست بوم کشور باقی بگذارد؛ مخالفان معتقد بودند به همین دلیل است که طی دو دهه گذشته تقریباً تمام کشورهای اتحادیه اروپایی، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای دیگر با اینکه واردات کنترل شده این محصولات را انجام می‌دهند، برای کشت این محصولات در سرزمین‌هایشان، ممنوعیت‌های شدیدی اعمال می‌کنند. و نکته پنجم ترس از نفوذ کمپانی‌های بزرگ بود که صاحب این فناوری پیشرفته به شمار می‌آیند. مخالفان تجاری‌سازی این محصولات ضمن تأکید بر اینکه بسیاری از محصولات تولید شده در داخل، درحقیقت توسط کمپانی‌های بزرگ مانند راکفلر، سینجنتا، بایر، مونسانتو و دوپونت ثبت پتنت جهانی شده‌اند، از حیث «وابستگی اقتصادی» و «پرداخت غرامت کلان» همچنین «وابستگی بذرها و نهاده‌های کشاورزی» و «امکان وجود نفوذ امنیتی» ابراز نگرانی می‌کردند.  مضرات محصولات تراریخته  مخالفان تولید محصولات تراریخته بر این باورند که در محصولات غیر تراریخته سطح بالاتر آنتی اکسیدان‌ها، مواد مغذی بالاتر، انرژی بیشتر و پروتئین سالم‌تر، عملیات کشاورزی بهتر همگی منجر به محصولات بهتری به نسبت محصولات تراریخته می‌شود. به اعتقاد آنها این محصولات دارای مضراتی هستند که می‌توان به‌ موارد زیر اشاره کرد. *واکنش آلرژیک: دستکاری ژنتیکی باعث ایجاد پروتئین‌هایی در گیاه یا جانور جدید می‌شود که ممکن است برای بدن انسان به عنوان عامل بیگانه شناسایی شده و منجر به ایجاد واکنش آلرژیک شود. *نامناسب برای محیط زیست: بقایای این جانداران برای محیط زیست نامناسب است و تا مدت‌ها به صورت مخفی در طبیعت باقی می‌ماند. *کاهش تنوع زیستی: تغییرات ژنتیکی باعث آسیب به برخی ارگانیسم‌ها (مانند آفات و حشرات) در اکوسیستم می‌شود و از تنوع زیستی آنها می‌کاهد. *کاهش کارایی آنتی بیوتیک‌ها: به دلیل تغییرات ژنتیکی، این محصولات به ویروس‌ها و باکتر‌ ها مقاوم می‌شوند؛ خاصیت آنتی بیوتیکی خود را در بدن اعمال می‌کنند و از کارایی آنتی بیوتیک‌های دارویی می‌کاهند. *طعم غیر متداول: به دلیل تغییر در ساختار این محصولات، طعم متفاوتی خواهند داشت. * نامناسب از جهت تغذیه‌ای برای انسان‌ها: این محصولات باعث ایجاد بیماری‌های جدید در انسان می‌شوند و در بسیاری از گونه‌های حیوانات مانند موش‌ها و پروانه‌ها باعث مرگ شده‌اند. *سلاح بیولوژیک: بسیاری از کشورها از این محصولات به عنوان سلاح بیولوژیک برعلیه دشمنان خود استفاده می‌کنند. *بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته دلایل محکمی وجود دارد که محتوای مواد مغذی در مواد غذایی تراریخته به مراتب کمتر از مواد غذایی غیر تراریخته است. در محصولات غیر تراریخته سطح بالاتر آنتی اکسیدان‌ها، مواد مغذی بالاتر، انرژی بیشتر و پروتئین سالم‌تر، عملیات کشاورزی بهتر همگی منجر به محصولات بهتری به نسبت محصولات تراریخته می‌شود. انتهای پیام/۶۰۰۰۲/س

منبع