گسترش زیرساخت های انسانی، زیربنای توسعه شهری

تبریز ما: امروزه در جوامع شهری تحکیم روابط شهروندان با کالبد شهر و طرح موضوع حفظ و باز آفرینی هویت شهری، با عوامل بسیاری گره خورده است.

یکی از این عوامل که میتواند مسئولان شهری و مردم را در پیشبرد این هدف سودمند، با یکدیگر همدل و همراه سازد، کاهش نقش خودروها در زندگی  شهروندان و یا به عبارتی دیگر، انسانی شدن هرچه بیشتر هدف گذاری های شهری به عنوان زیربنای توسعه شهر است.

کاهش نقش خودروها در زندگی انسان از مدت ها پیش در شهرهای مختلف جهان به عنوان یکی از مطالبات جدی شهروندان پیگیری میشود. چرایی آن هم در آنجاست که حضور بدون واسطه مردم در فضاهای عمومی شهر، ایجاد ارتباط با کالبد آن را آسان می کند. به همین علت  فضاهای بدون خودرو یا به عبارتی پیاده محور میتواند کمک شایانی به انعکاس هویت شهر نموده و موجب ایجاد تحول روحی و اجتماعی در شهروندان گردد. از سویی دیگر، استقرار فعالیت‌های انسان محور در این مکان ها، خود زمینه ساز حیات مدنی و هویت سازی شهری است که در عین حال مراودات روزمره شهروندان را به سوی پیشرفت فرهنگی و اجتماعی سوق می دهد.

ایجاد پیاده راه به عنوان یک راهکار، همانند بسیاری از فعالیت‌های انسانی سیری روبه تکامل دارد. در ابتدای دوره مدرنیسم، طراحان و شهرسازان با توجه به مشکلات اجتماعی ناشی از گسترش شهرنشینی و کمرنگ شدن حس تعلق خاطر شهروندان نسبت به شهر دریافتند که برای تحکیم پیوند بین شهر و شهروندان و ایجاد رابطه ای مفید، بایستی اقداماتی اساسی انجام گیرد. یکی از این اقدامات ایجاد محیط ویژه برای عبورومرورعابرین پیاده در حاشیه خیابان ها و گذرگاه ها بود بلکه به این ترتیب، زمینه حضور هرچه بیشتر شهروندان درسطح شهر و ایجاد ارتباطی قوی و مستحکم بین آنان و فضاهای شهری ایجاد شود و پویایی و شادابی شهر رقم بخورد. در این میان، کشورهای اروپایی قبل از همه، نسبت به مطالعه، بررسی و طراحی پیاده راه ها اقدام کردند و در نهایت، به نتایج قابل قبول و مفیدی نیز دست یافتند. از مدیریت های پیشرودر انسانی کردن هدف گزاری شهری چند نمونه بسیار موفق در اروپا وجود دارد که میتوان به پیاده راه شهرهای بوردوی فرانسه وهانوور آلمان اشاره داشت که در نوع خود کم نظیر محسوب میشوند. نگاهی اجمالی به تاریخچه و نحوه جاگذاری این قسمت در بافت شهری، می تواند برای شهرهایی که در ابتدای این راه قرار دارند، تجارب ارزنده ای به همراه داشته باشد.

بوردو؛ شهر پیاده های اروپا:

17سال پیش درست زمانی که بسیاری از شهرها در رقابت ماشینی شدن بودند، بوردو به ترسیم پیشرفت و توسعه خود در افق آینده پرداخت. در سال 2000میلادی این شهر تاریخی هدف گذاری شهری خود را بر محور اولویت های انسانی پایه ریزی نمود که منتهی به ثبت جهانی این شهر از سوی یونسکو به عنوان شهری جهانی شد. ابتدا طرحی در بخش مرکزی و تاریخی شهر به اجرا در آمد که ورود هرگونه خودرو به این محدوده را ممنوع  می کرد. پس از آن، با گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی و حرکت به سوی حمل و نقل پاک و با استفاده از دوچرخه و تراموا پایه های اجرایی پیاده راه مرکزی محکم تر شد تا بوردو توان خود را برای اجرای بزرگترین پیاده راه اروپا به وسعت 1کیلومتر عرضه کند. رویایی که شهرهای بزرگ اروپا همچون پاریس، لندن و برلین در آرزوی رسیدن به آن بودند، در بوردو تحقق یافت تا خیابان سن کاترین به عنوان بزرگترین عابر گذر اروپا عرصه جولان عابرین پیاده گردد. بنا به اظهار شهروندان موفقیت طرح اجرایی در بوردو، نشات گرفته از اتحاد مثال زدنی میان مردم و مسئولان شهری بوده است.

همانگونه که پیش تر نیز اشاره شد، توجه به گسترش زیرساخت های عابرگذردر اروپا با جدیت دنبال می شود. بعد از بوردو که نمونه ای موفق حتی در سطح جهانی است، هانوور آلمان یکی دیگر از پرچم داران پیاده راه سازی به شمار میرود. با این تفاوت که در هانوور آغاز ماجرا به گونه دیگری بود. برخلاف  بوردو که مردم از ابتدا با مسئولان شهرهمراه بودند، شهروندان هانوور چندان رضایتی به اجرای پیاده راه نشان نمی دادند. بعد از کسب رضایت حداقل، و نه حداکثری شهروندان، پیاده راه هانوور با تحمل انتقادهای فراوان اجرایی شد تا گذر زمان به مردم هانوور نشان دهد توجه به زیرساخت های انسان محور نه تنها شهر را با مشکل روبرو نمیکند، بلکه رونق اقتصادی و اجتماعی آن محدوده را نیز موجب می شود. موفقیت پیاده راه مرکز شهر هانوور جنب و جوش عجیب و در عین حال معقولی در هانوور به وجود آورد. به گونه ای که خود مردم و اصناف شهر با ایجاد اتحادیه  خواستار توجه روز افزون به گسترش طرح های انسان محور در شهر شدند.

در هانوور استقبال مختص به شهروندان این شهر و مردم شهرها و روستاهای اطراف بود. اما نمونه های موفق دیگری در اروپا وجود دارد که با استقبال جهانی روبه رو شده است؛ کسانی که به هلند سفر کرده باشند حتما شاهد محورهای پیاده متعدد در این کشور بوده‌اند.

هلند به عنوان کشوری مملو از فضاهای باز شهری سالیانه نظر جمع کثیری از گردشگران نقاط مختلف دنیا را به خود جلب می کند. وجود فضاهای باز و توسعه زیرساخت های انسان محور در کنار جاذبه های فراوان طبیعی، اصلی ترین نقش را برای جذب گردشگر درهلند ایفا می کنند.

پیاده راه سازی در ایران

نهضت پیاده راه سازی در ایران با احداث اولین پیاده راه در تبریز آغاز شد. احداث این پیاده راه قصه ای متفاوت با دیگر پیاده راه های جهان دارد؛ بدین ترتیب که کارمندان کنسولگری فرانسه در تبریز، برای تسکین غم دوری از سرزمین مادری و با هدف تداعی شب های پاریس در ذهن خود، کوچه پاساژ در محله مهاد مهین (میارمیار) را به شکل پیاده راه های پاریس طراحی کردند.

این پیاده راه به مدت ۱۰ سال از سال ۱۳۰۰تا۱۳۱۰ ساخته شد وهمچنان نیزدرجایگاه خود باقی است و از محلات دیدنی تبریز به شمار میرود. در عین حال بهتر است بدانیم که درگذشته میار‌میار‌ محل قرار گیری ۸ کنسولگری‌ از جمله کنسولگری فرانسه بود.

ادامه روند پیاده راه سازی و اختصاص بخشی از معابر شهری به عابرین پیاده دراین شهر تا کنون، موفقیتی نسبی کسب کرده است؛ به گونه ای که در حال حاضر، پیاده راه تربیت در بافت مرکزی و تاریخی شهر و پیاده راه سنگفرش ولیعصربه عنوان نمونه های موفق این طرح در کشور مطرح هستند.خیابان تربیت در قسمت جنوبی بازار قدیمی تبریز قرار گرفته و از نظر بعد فضایی یک منطقه تجاری را شامل میشود. این معبر در فاصله سال های ۱۳۰۷تا۱۳۱۰ که محمد علی تربیت شهردار تبریز بود، به منظور تسهیل در رفت آمد شهروندان و وسایل نقلیه موتـوری تعریض و به خیابان تبدیل شد و نام سازنده آن را نیز به خود گرفت. لیکن با گذر زمان و با ورود شهر به دنیای پر سروصدای خودروها، خط کشی برای تعیین مسیر رفت و برگشت و افزایش تردد ماشینی، خسارت های بسیاری به این معبر وارد نمود و موجب شد نماهای با ارزش تاریخی و معماری خاص ساختمان ها و بناهای قدیمی موجود در حاشیه این خیابان، رو به فرسودگی بگذارد. بنابراین در این محدوده، پیش از هرچیز حل مشکل ترافیکی و پردازش معماری سنتی مطرح بود تا این خیابان از محور ترافیکی‌ شهر خارج شده و خیلی سریع عملیات احیا بافت تاریخی در آن اجرا شود، لذا در سال1371 سمت شرقی خیابان به مسیر صرف پیاده روی با عملکرد تجاری و گردشگری تبدیل شد و شهرداری دست به باز سازی نماهای قدیمی زد. بعد از بازنگری و مرمت، این گذرگاه قدیمی با حفظ میراث گرانبهای تاریخی خود که همان سبک معماری قدیم تبریز است، گام های بلندی برای تحقق اهداف گردشگری تبریزمحسوب می شود و به عنوان یک نمونه شاخص در ایران مطرح شده است.

 پیاده راه استاد تبریز ما، ولیعصر طرحی با زمینه متفاوت

این پیاده راه در منطقه نو ساخت تبریز که تقریبا عمر ۴۰ تا ۵۰   ساله دارد، اجرا شده است. خیابان مرکزی کوی ولیعصر، در ابتدا کاربری مسکونی داشت اما در گذر زمان با افزایش مغازه های فروشگاهی و خدماتی، کاربری آن تغییر یافت؛ یعنی به سبب قرارگرفتن در بخش شمال شرقی شهر که یکی از محلات برخوردار تبریز به حساب می آید، خیلی سریع به مسیری برای مبادلات تجاری تبدیل شد و همین امر، لزوم تبدیل بافت  در این مسیر را دوچندان می کرد. به عبارتی دیگر، میزان تردد شهروندان در مسیر مرکزی ولیعصر، ایجاب می کرد که فضای بیشتری به عابرین پیاده اختصاص داده شود. استقبال شهروندان از تبدیل خیابان به پیاده راه در سنگفرش ولیعصر، حاکی از این است که حرکت شهرداری و مسوولان امر در انتخاب این مسیر برای احداث پیاده راه در آن، حرکتی به جا و مناسب بوده است.

ناگفته نماند که ولیعصر در خارج از محیط تاریخی شهر و در منطقه مدرن یا تبریز جدید قرار دارد و هم اکنون در کنار پیاده راه تربیت به عنوان دو بال تاریخی و مدرن، در زمینه توجه به زیر ساخت انسانی- شهری، نام تبریز را در کنار نام شهرهای پیشرو مطرح کرده اند.

اصلی ترین نکته در بحث پیاده راه ها ار نقطه نظر مدیران و طراحان شهری، این است که پیاده راه ها میتوانند ابعاد مختلف زندگی مردم‌ را در برگیرند. از سویی دیگر گسترش فضای سبز در کنار محورهای پیاده نیز ضرورتی مهم  است که نباید مغفول بماند. همین موضوع، محور اجرای طرح های دیگری در تبریز شد تا عابرین پیاده مکانی برای ورزش و فعالیت های مفید جسمی داشته باشند. مجموعه ورزشی ، تفریحی کوه عون‌ ابن‌ علی (عینالی‌ داغی)، پیاده راه پارک بزرگ ائل گلی و محور پیاده راه ابوریحان در همین راستا  و به عنوان محیط های سلامت محور با اولویت پیاده روی و ورزش  همگانی طراحی شده ‌اند. مجموعه بزرگ عون ابن علی‌ در ارتفاعات شمالی تبریز واقع شده است و شهرداری تبریز مجموعه ای از فعالیت های جنگل کاری و ایجاد فضای سبز، غنی سازی زیست طبیعی، ساخت استخر، طراحی انواع وسایل ورزشی و تفریحی، زیپ لاین، تله کابین و پیاده راه را  در این منطقه در دستور کار دارد تا این مجموعه به قطب ورزشی و تفریحی  تبریز و غرب کشور تبدیل گردد.

پیاده راه ائل گلی نیز در مجموعه تفریحی پارک بزرگ  ائل‌ گولی‌  طراحی شده تا به عنوان قطب دیگر پیاده روی سلامت محور تبریز، همه روزه میزبان خیل عظیم شهروندان ورزش دوست تبریز باشد. شهرداری و سازمان های ورزشی استان برای  توسعه فرهنگ ورزش همگانی و برگزاری همایش های خانوادگی از این مجموعه استفاده میکنند و در طول سال جشن ها و مراسمات‌ شاد و مفرح بسیاری در این مجموعه زیبا و تاریخی برگزار میشود.

  پیاده راه ابوریحان، پیاده راه میان گذر تبریز است که در رمپ میانی بلوار آزادی اجرا شده و خیل دوستداران پیاده روی این بخش از شهر، فعالیت های ورزشی خود را در این مکان انجام می دهند. وجود درختان کهن سال در کنار مبلمان شهری و دستگاه های ورزشی موفقیت این طرح را پر رنگ تر کرده است.

در کنار محور های یاد شده در سال های اخیر شهرداری تبریز طرح احیا جداره ها و مرمت  پیاده راه تاریخی مغازه های سنگی (داش ماغازالار) را که یکی از پیاده راه های قدیمی تبریز محسوب می گردد، در دستور کار دارد تا این محدوده نیز در توسعه زیر ساخت های انسانی تبریز سهیم باشد.

 نهضت توسعه زیر ساخت های انسانی  که در تاریخ تبریز ریشه دوانده و با نام تبریز گره خورده است، هنوز هم با قوت ادامه دارد و نمونه بارز آن  طرح مطالعاتی پیاده راه جمهوری، بزرگ ترین پیاده راه خاورمیانه است. پروژه ای که در صورت اجرا بار ترافیکی مرکز شهر را کاهش می دهد و توسعه صنعت گردشگری را به دنبال خواهد داشت و در نهایت پویایی اقتصاد در این بخش از بازار تاریخی را فراهم میسازد . با نظری به سابقه درخشان مدیریت شهری تبریز در اجرای  زیر ساخت های انسان محور و استقبال شهروندان فهیم میتوان به اهمیت و تاثیر آن در زندگی روزمره شهروندان پی برد، به ویژه که با گسترش روز افزون آلاینده های ترافیکی حفظ منابع تاریخی از صدمات آلودگی های مختلف به کار بسیار دشواری تبدیل می شود.

 مسلم این که میراث فرهنگی هر جامعه ای هویت آن جامعه به شمار میرود و در عین حال، تنها با نگهداری و تحویل این میراث به نسل های آینده میتوان از این هویت پاسداری کرد. در مجموع آن چه را که این عوامل در فرا روی ما به عنوان دستور کار قرار می دهند همت برای حذف خودروها و کاهش ترافیک است تا بار دیگر، آسمان آبی شهرمان از پس غبار و دود، لبخند زند و تاریخ و گذشته پر افتخارنیاکانمان از ورای آلودگی های مدرنیسم به درستی به جهانیان نشان داده شود.

 

محمد یوسفی (شهردار مدرسه)

     

 

[ad_2]