دوستیابی در خانه شیشه‌ای/ خانه دوست کجاست؟

بزرگنمایی تصویر

دوستیابی در خانه شیشه‌ای/ خانه دوست کجاست؟

، با گسترش شبکه‌های اجتماعی دیگر معیارهای دوستی و دوستیابی مانند گذشته نیست که والدین دوستان فرزندان خود را بشناسند یا حتی افرادی را برای دوستی به فرزندان خود پیشنهاد کنند، به مدد شبکه‌های اجتماعی این روزها دیگر همه با هم دوست هستند، همکلاسی‌های دوران مدرسه، دانشگاه، خدمت سربازی که گاهی اوقات به دوستی‌های دیرینه تبدیل می‌شود و علاوه بر آنها دوستی‌های مجازی نیز که دیگر حال و هوای خاص خود را دارد.   واله و شیفته دوستان مجازی برخی افراد در شبکه‌های اجتماعی همدیگر را ندیده و نشناخته چنان واله، شیفته و شیدای همدیگر می‌شوند که انگار چندین سال است همدیگر را می‌شناسند و چنان قربان صدقه هم می‌روند که دوستان در فضای حقیقی این کارها را نمی‌کنند. حالا از دوستی‌های همجنس که بگذریم دوستی‌های غیر همجنس هم که بیداد می‌کند و نامش نیز«دوستی اجتماعی» است و چه بسا نوجوانان دختر و پسری که به بهانه دوستی‌های اجتماعی کارشان بیخ پیدا کرده و از ناکجا آباد سر در می‌آورند. هرچند در ظاهر افراد عنوان می‌کنند که داشتن دوست اجتماعی یک رفتار کاملاً طبیعی است و شاید هیچ عاطفه و صمیمیتی در بین افراد حاصل نشود ولی باید گفت، ایجاد عاطفه و صمیمیت بین دو جنس مخالف یک رابطه غریزی است و رفته رفته این نوع دوستی‌ها عمیق‌تر شده و چه بسا موجب اختلافات خانوادگی می‌شود. پدیده دوست اجتماعی یک پدیده نوظهور و یک ناهنجاری اجتماعی است که از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در بین خانواده‌ها جای گرفته و در جامعه ایرانی به دلیل حاکمیت سبک زندگی ایرانی و اسلامی باعث به وجود آمدن مشکلات بسیار در زندگی زوجین می‌شود. ایجاد دوستی با انسان‌ها و انتخاب افرادی به عنوان دوست از لابه لای هزاران نفر آدمی که پیرامون ما زندگی می‌کنند از الزامات زندگی است و در هر زمان و مکان انسان ناگزیر از انتخاب دوست است ولی با توجه به نوع زندگی ما مسلمانان بحث دوستی در روایات و احادیث معصومین(ع) به شدت مورد تاکید قرار گرفته است.   مشکل​ کجاست؟ گفت‌وگو(چت) با دوستان و بازی‌های آنلاین بیشترین موارد مصرف را در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی دارد، اغراق نکرده‌ایم اگر بگوییم مشکل از همین جا هم شروع می‌شود. مزیت این برنامه‌ها در دنیای ارتباطات امروزی و استفاده بهینه از آنها، فقط یک روی سکه است، در روی دیگر آن، حقایق تلخی پنهان است که چندان به نفع مشترکین نبوده و موجب استفاده نادرست و بطالت وقت کاربران شده است. متاسفانه، تنهایی و نیازها در فضایی برطرف می‌شود که به‌ظاهر همه چیز از هر نوع، رنگ، کیفیت و… در آن موجود هست، اما در واقع، حقیقی و واقعی نیست. برخی از جوانان آنچنان غرق این فضاهای مجازی شده‌اند که از واقعیت فاصله گرفته و در دنیایی که بواقع حبابی از خیالات خوش است، سیر و زندگی می‌کنند. گاهی خیال‌پروری و خیال پردازی بقدری در آنان پرورش یافته و تقویت می‌شود که این امر در تمام لایه‌های زندگی شخصی، خانوادگی، اجتماعی، شغلی و… آنان تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، شبکه‌های اجتماعی در این گوشی‌های پیشرفته، باوجود هدفشان در انسجام روابط فامیلی و دوستانه، گاه به شیوع روابط نامشروع و غیراخلاقی دختر و پسر و گاه در زنان و مردان منجرشده؛ حقیقت دردآوری که کاربران این فضاها را دچار آسیب‌های جدی کرده است. پایین‌بودن سطح دانش علمی، نداشتن تبحر و مهارت کافی، فقدان قوه تجزیه و تحلیل در مواجهه با مفاهیم و اطلاعات انحرافی، برخورداری از حداقل آگاهی شخصی، دینی، عرفی، اجتماعی و… باعث شده است که برخی کاربران بویژه نوجوانان بدون هیچ تفکری و فقط به صرف اتکا به خیالات، مصرف‌کننده صرف باشند و به همین دلیل هم تحت تاثیر باورهای دروغین و کذب و هجمه‌های فرهنگی قرار گیرند. انسان بی‌دوست غریب است از آن جایی که انسان موجودی اجتماعی بوده و دارای ویژگی‌های خاص است، بنابراین بدون داشتن روابط اجتماعی با دوستان و اطرافیان نمی‌تواند پاسخی برای یک همزیستی مسالمت‌آمیز با افراد دیگر داشته باشد به‌طوریکه حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغه حکمت ۳۶ فرموده‌اند: انسان بی دوست غریب است.   احمد علیزاده، استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ما در تبریز با تاکید بر اینکه آئین دوستیابی در اسلام یکی از اصولی است که باید در نظام تعلیم و تربیت مورد توجه قرار می‌گرفت، گفت:  ائمه اطهار(ع) از جنبه‌های مختلف به آیین دوستیابی توجه کرده‌اند، چرا که  نمی‌توان از نقش دوست در سعادت و شقاوت زندگی یک نفر چشم‌پوشی کرد. افراد زیادی به خاطر داشتن دوستان نااهل و کم خرد دچار خسارت‌های جبران ناپذیر شده‌اند و چقدر هم انسان‌هایی که در اثر هم‌نشینی با افراد صالح از فساد و انجام کارهای ناپسند برحذر شده‌اند. وی با اشاره به احادیثی که در مورد دوستی و دوستیابی از ائمه اطهار(ع) روایت شده است، اظهارداشت: حضرت رسول اکرم(ص) فرموده‌اند «انسان به دین دوستش است، هر کدام از شما بنگرید که با چه کسی دوستی می‌کنید» توجه به این فرمایش گهر بار حضرت پیامبر اکرم (ص) نشان می‌دهد که دوست یک فرد معرف چگونگی رفتار و حرکات اوست، در واقع داشتن دوستان خوب یا بد در مرحله اول به اطرافیان شناخت داده و باعث قضاوت در مورد آن فرد می‌شود. علیزاده با اشاره به ویژگی‌های یک دوست خوب گفت: طبق مستندات و تفاسیر مربوط به احادیث اسلامی یک دوست خوب در درجه اول باید دارای ایمان و پرهیزگار باشد و در تمامی موارد رضایت الهی را مبنای کارهای خود قرار دهد و دوستان و برادران خود را به پیروی از خداوند و به اطاعت از دستورات الهی دعوت کند. همچنین یکی دیگر از ویژگی‌های یک دوست خوب مودب بودن و رفتارهای اجتماعی را رعایت کردن و در کردار و رفتار نیک دقت کردن است که تاثیر زیادی در تداوم دوستی انسان‌ها دارد. این استاد دانشگاه  با اشاره به حدیثی از حضرت علی علیه السلام  که می‌فرمایند«دوست راستین کسی است که نیک‌خواهانه عیب تو را به تو بگوید، در نبودت حافظ آبروی تو باشد و تو را بر خود مقدم بدارد» اظهارداشت: دوستان خوب آینه یکدیگر هستند و این به معنای آن است که اگر افراد دوستان خوبی برای هم باشند، می‌تواند عیب و نقص‌ها و کم و زیاد خود را به صورت دوستانه باهم مطرح کرده و در جهت اصلاح آن اقدام کنند.   دوست خوب نعمت بزرگ وی با اشاره به عواملی که باعث می‌شود انسان دوستان زیادی داشته باشد،گفت:در جامعه کنونی داشتن دوستان خوب نعمت بزرگی است و انسان‌ها باید سعی کنند دوستان خوب، با تقوی و پرهیزگار خود را به هر نحو ممکن برای خود حفظ کنند و از جمله عواملی که باعث استحکام دوستی‌ها می‌شود، می‌توان به  نداشتن توقع  بیجا از همدیگر، صبر و بردباری، خوش‌خلقی و کمک کردن به همدیگر، گره‌گشایی از مشکلات همدیگر اشاره کرد. علیزاده، بدگویی، غیب کردن، انجام اعمال ناشایست، بی‌احترامی، شوخی‌های بی‌مورد، فخر ‌فروشی، حسادت و …را از عواملی ذکر کرد که باعث می‌شود یک دوستی چندین ساله از بین رفته و احترام افراد نسبت به همدیگر  شکسته شود. وی در مورد توصیه‌های دینی ائمه اطهار(ع) برای روش‌های شناخت دوست خوب تصریح کرد: داشتن اخلاق و رفتار پسندیده و خوب یکی از ویژگی‌هایی است که همواره مورد تاکید و توجه اسلام است و علاوه بر آن طبق احادیث وارد شده یکی از راه‌های شناخت دوست در هنگام خشم و ناراحتی است. زمانی که دوستان از همدیگر عصبانی و ناراحت هستند ولی همچنان بر همدیگر خشمگین نمی‌شوند و احترام همدیگر را دارند معلوم است که دوستان خوبی برای همدیگر هستند یا زمانی که دوستان به طمع پست و مقام و شهرت به سوی یک فرد تمایل پیدا می‌کنند این نوع دوستی نیز ارزش ندارد چنانچه حضرت علی علیه السلام فرموده است: در هنگام از دست رفتن قدرت است که دوست از دشمن شناخته می‌شود. در کنار این موارد طبق احادیث وارد شده از معصومین علیهم السلام سفر با دوستان نیز می‌تواند در شناخت افراد و دوستان بسیار مفید و مناسب باشد، شناخت روحیه دوستان در کارهای جمعی، روحیه آنها در سفرهای درون شهری و برون شهری می‌تواند کمک بزرگی برای شناخت و معرفی دوستان به همدیگر باشد. با وجودی که در دین مبین اسلام بر اهمیت دوستی و دوستیابی بین افراد تاکید زیادی شده است ولی به نظر می‌رسد آن چنان که باید و شاید دستورات دینی ائمه اطهار علیه السلام در مورد آئین دوستیابی مد نظر قرار نمی‌گیرد و حجم انبوه رسانه‌ها و شخصی شدن نرم‌افزارهای موبایلی بخش مهمی از دستورات دینی در مورد آداب معاشرت با دوستان و روابط اجتماعی را به حاشیه برده است.   دوستان واقعی یا پوستینی از دوست، مسأله این است ریحانه سادات رهبری، جامعه شناس فرهنگی نیز در مورد رفتار نوجوانان و جوانان در انتخاب دوست معتقد است: نوجوانان در سنین نوجوانانی بیشتر از ۷۰ درصد از گروه همسالان خود حرف شنوی دارند، یعنی حرف‌های دوستان و همکلاسی‌های خود را بیشتر از حرف‌های پدر و مادر خود قبول دارند، تاثیرگذاری جامعه هدف همسن و سالان بر روی یک فرد نوجوان خیلی بیشتر است. وی، شخصی شدن رسانه‌ها را موجب انزواطلبی و گوشه‌گیری افراد  عنوان کرد و گفت: متاسفانه در عصری که نام ارتباطات و فناوری اطلاعات نامگذاری شده است نه تنها ارتباطات انسانی افزایش پیدا نکرده بلکه موجب تنهایی و منزوی شدن انسان گردیده است، به‌طوریکه دوستی‌ها نیز رنگ و بوی مجازی به خود گرفته‌اند و اینجاست که توصیه‌های دینی ائمه اطهار(ع) نیز جدی گرفته نمی‌شود. جامعه شناس فرهنگی  با بیان اینکه دوستی‌های رسانه‌ای که از آن به دوستی‌های اجتماعی تعبیر می‌شود در میان جوانان رواج پیدا کرده است هر چند که نوجوانان و جوانان عنوان می‌کنند که این دوستی‌ها کنترل شده هستند ولی به نظر می‌رسد آنها با این تعابیر درصدد تطهیرسازی این روابط هستند. در واقع از نظر آنها دوستی اجتماعی، نوعی دوستی کنترل شده با جنس مخالف است، پسریا دختری که بتوانند تا حدودی نیازهای همدیگر را رفع کنند قابل ارزش‌گذاری بیشتر هستند، این نوع تفکر نه تنها مورد قبول نیست بلکه آسیب‌های زیادی به همراه دارد.   رهبری، آسیب‌دیدگی نظام‌مند خانواده‌ها را مهم‌ترین آسیب دوستی‌های اجتماعی ذکر کرد و گفت: متاسفانه باوجود توصیه‌های زیادی که بر نحوه انتخاب دوست در متون دینی و نظام تعلیم و تربیت ما به آن اشاره شده است ولی کنترل و نظارت بر این سیستم تعریف نشده  و کنترل سازمان یافته‌ای بر این دست مراوده‌ها وجود ندارد و به همین دلیل تا دلتان بخواهد آسیب‌زا هستند.   دوستان واقعی یا پوستینی از دوست، مسأله این است دوست‌یابی در فضاهای مجازی، داستانی شنیدنی دارد. امکانات گسترده و پیشرفته فناوری‌های نوین، به افراد این اجازه را داده است که با وصل‌شدن به شبکه اجتماعی، بتوانند با تمامی دوستان و آشنایان خود، چه در داخل و چه خارج از کشور، ارتباط برقرار کنند. در این فضا به‌هیچ‌وجه محدودیت جغرافیایی مطرح نیست. البته با وجود ارتباط با آشنایان، می‌توان با غریبه‌های ناآشنا نیز دوستی کرد و به گفت‌وگو نشست. مثلا برنامه وی چت (که اکنون فیلتر شده) به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده است که کاربر می‌تواند تا شعاع هزار کیلومتری خود را، برای یافتن دوستان جدید جستجو کند یا آن که با لرزندان گوشی (برنامهSHAK )‌، کسانی را که در همان لحظه با موبایل خود حرکتی مشابه حرکت کاربر را داشته‌اند، به او معرفی می‌کند تا امکان دوست‌یابی راحت‌تر شود، فاصله این دوستان می‌تواند نزدیک یا فرسنگ‌ها دور از کاربر متقاضی باشد. برای استفاده از این امکانات فقط کافی است کاربر در هر جایی که مایل است اندروید موبایل خود را فعال کند و پیغام دوستی خود را که معمولا با متن آشنایی چون «سلام»، «خوبی؟» و… است به دیگر کاربر آنلاین حاضر در آن لحظه بفرستد، در صورت دریافت پیام از جانب آن غریبه و گپی کوتاه و در صورت پذیرش و موافقت هر دو طرف، می‌توان به فهرست دوستان اضافه شد و ارتباط دوستی را در این فضا ادامه داد یا آن که فراتر از این حد رفت و به ارتباط‌های خارج از این محدوده نیز رساند. دوست‌یابی در دیگر فضاهای مجازی هم به این شکل است، اما گاهی افراط یا احیانا زیاده‌روی در استفاده غلط از امکانات، می‌تواند کاربر را در مسیرهایی که احتمالا در نهایت مقصدی جز ترکستان نخواهد داشت، سوق دهد. جالب است بدانید در آغازین صفحه فیسبوک، این شبکه اجتماعی با این پیغام «فیسبوک به شما کمک می‌کند تا با آشنایان‌تان در پیوند باشید»، کاربرانش را دعوت به عضویت می‌کند. متاسفانه حتی این دعوت هدفمند نیز، برای کاربران ایرانی مقیم فیسبوک معنا و مفهوم ندارد. فضاهای مجازی بخشی از حریم شخصی افراد است، اما در کمال ناباوری، درِ این خانه محرمانه و شخصی برخی از کاربران، به روی همه باز است و پیغام‌های دوستی هر فردی از هر رنگ و نژاد، محرم و نامحرم، دوست و دشمن، با هر عقیده و باوری و… بی‌برو برگرد پذیرفته می‌شود. دوستان بیشتر طیفی متفاوت از غریبه‌های ناآشنا هستند تا آشنایان نزدیک و صمیمی. غالبا دوستان مجازی مغلطه‌ای از دختران و پسران، مردان و زنان، همسال و غیرهمسال، متاهل و مجرد و… هستند. به دیگر سخن ملاک اصولی و معیاری مشخص برای سنجش و انتخاب دوست وجود ندارد، همه‌ کس می‌تواند دوست محسوب شود. تعدد دوستان برخی از پروفایل‌ها به‌قدری است که خود کاربر هم سردرگم می‌شود و نمی‌داند با انبوه دوستان خود چه کند! مثلا در فیسبوک اندک نیستند کاربرانی که ۱۲۰۳ نفر یا ۴۳۹۰ دوست داشته باشند. اما براستی اینان دوست حقیقی هستند؟! معنای حقیقی دوست و دوست‌یابی چیست؟ ویژگی‌های دوست خوب چیست؟ آیا هر کسی شایسته دوستی است؟ و… ناگفته نماند بدون تردید می‌شود بسیاری دوست خوب از این طریق پیدا کرد و از فضایل او بهره گرفت. هیچ کس نمی‌تواند منکر ظرفیت این شبکه‌ها برای زندگی مدرن امروزی بشود، اما مشکل زمانی است که گاهی از مخاطرات سرکشیدن غریبه‌ها در زندگی خصوصی‌مان غفلت می‌کنیم و این چنین است که در این فضاهای مجازی برخی از افراد فریب دوستان مجازی را می‌خورند و سر از ناکجاآباد درمی‌آورند.  انتهای پیام/۶۰۰۲۰/س

منبع